حریق جنگل
مقدمه :
جنگل یکی از مواهب و منبع مهم ثروت می باشد از بدو ظهور بشر با حیات او ارتباط داشته است . بشر اولیه در جنگل می زیسته و برای رهائی از سرما و گرما تنه ها و کندهها و حفره های درختان را مأمن و خانه خود قرار داده و از ترس جانوران وحشی و درنده به شاخه های مرتفع درختان پناه می برده و از همه مهمتر از میوه ها و بذر درختان جنگلی تغذیه می نمود و از پوست اشجار برای پوشش خود استفاده می کرده است .
جنگلها با پیشرفت تمدن غالباً رو بزوال نهاده اند زیرا با توسعه روز افزون صنعت و فلاحت و احداث شهرها و غیره و بهره برداری ازجنگل برای تإمین مصرف چوب بمیزان متنابهی افزایش یافته و حتی در بعضی از کشورها برای جبران کمبود اراضی زراعتی بطرق و وسایل مختلف از بین رفته و تبدیل به کشتزار شده است .
متأسفانه بااینکه علوم به میزان زیادی پیشرفت نموده معهذا تاکنون در احداث جنگلهای مصنوعی بسرعتی که جنلگهای اولیه و طبیعی از بین رفته اند توفیقی حاصل نشده است مخصوصاً در کشور ما که اصولاً احداث جنگل مصنوعی معمول نبوده و فقط در چندین سال اخیر اقداماتی در این زمینه بعمل آمده است .
در حاشیه تهران سازمان جنگلها و مراتع نیز اقدام به احداث پارکهای جنگلی گوناگونی نموده است که به ترتیب عبارتند از : پارک جنگلی گردنه قوچک ، پارک جنگلی سرخه حصار ، پارک جنگلی لویزان ، پارک جنگلی اوین ، پارک جنگلی سد لتیان ، پارک جنگلی تلو ، پارک جنگلی چیتگر ، پارک جنگلی خجیر ، پارک کویری جاده قم ، پا رک جنگلی پردیسان و . . . می باشد.
فلسفه احداث این پارکها تشکیل کمربند سبز تهران بوده ولی متأسفانه تعدادی از این پارکها بدون در نظر گرفتن وضعیت های اقلیمی و خاکشناسی تهران احداث شده اند و گونه های کشت شده درآن ها چندان مناسب نیستند.
در بیشتر این پارکها بجای کشت گیاهان کم توقع مقاوم به خشکی مثل اقاقیا و آیلان (44) در آن اقدام به کشت کاج تهران گردید و چون در این مناطق قدرت ذخیره سازی آب بخاطر بافت درشت خاک کم است همواره این درختان در معرض انواع آفات و خشک شدن و در نتیجه آتش سوزی قرار دارند .
در این پروژه سعی بر آن شده که ابتدا قواعد و اصول حریق جنگلها سپس ا نواع آتش سوزی جنگل و طرز توسعه آن و همچنین راههای مقابله با آتش سوزی جنگل را بشناسیم ودر بخش دوم پارکهای جنگلی موجود در منطقه یک عملیاتی آتش نشانی و خدمات ایمنی تهران را از لحاظ موقعیت ، وسعت ، نوع پوشش و اقدامات انجام شده در جهت کنترل آتش سوزی درختان برشماریم و در بخش سوم خودروهای موجود در کشورهای پیشرفته که جهت جلوگیری از حریق جنگل طراحی شده است و اقدامات انجام گرفته توسط دیگر کشورهای جهان در زمینه جنگل را مورد بررسی قرار دهیم .
دفتر منطقه یک عملیات
سازمان آتش نشانی تهران
فصل اول :
قواعد واصول احتراق
احتراق یک نوع فعل و انفعال شیمیائی است که تولید انرژی می نماید. احتراق مواد جنگلی عبارت است از ترکیب اکسیژن موجوددر هوا با چوب و صمغ نباتی و سایر عناصر قابل احتراقی که در مواد سوختی موجود می باشد.
حرارت :
تعیین درجه حرارت برای احتراق مواد سوختی جنگلی به علت تغییرات مواد مزبور مشکل است . تقریباً تمام مواد موجود در سطح زمین در صورتیکه تحت تأثیر حرارت کافی قرار گیرند ممکنست بکلی از بین رفته ویا تغییر شکل کلی در آنها حاصل شود .
اکثر مواد سریع الاحتراق دارای کربن خیلی زیاد می باشند . مواد نباتی از قبیل مواد سوختی جنگلی دارای کربن خیلی زیاد بوده ودرجات حرارت بانسبه کم میسوزند و رطوبت محتوی آنها تقلیل می یابد.
درجه حرارت لازم برای احتراق مواد سختی جنگل به طور تقریب از 160 الی 400 درجه سانتی گراد می باشد. احتراق غالباً بطول زمانی که ماده ساختنی در معرض حرارت قرار گرفته بستگی دارد . مثلاً برگهای سوزنی خشک در اثر حرارت حاصله از کبریت مشتعل در طی چند ثانیه و برگهای سوزنی مرطوب در مدت چند دقیقه مشتعل می شوند .
اکسیژن :
معمولاً جو در ارتفاعاتی که از جنگل پوشیده شده است دارای 21% اکسیژن می باشد . موقعی که اکسیژن هوا به کمتر از 15% تقلیل یابد اغلب مواد نخواهد سوخت.
در محیط جنگل اکسیژن کافی برای احتراق و آتش سوزی وجود دارد. معهذا بعضی از مواد سوختنی ممکنست بطریقی قرار گرفته باشند که هوای لازم (اکسیژن ) برای ایجاد حریق نتواند به آن برسد.
مواد آلی و خشک که بصورت قشری در سطح جنگل تا عمق بالنسبه زیادی موجود و فشرده شده است فقط قسمت های فوقانی آنها در مجاورت هوا قرار داشته و در نتیجه آتش سوزی از بالا به پائین با احتراق تدریجی قشرهائی که در مجاورت هواقرار می گیرند توسعه می یابد . ولی در طبقات فشرده نشده برگهای سوزنی چون کلیه آنها در مجاورت هوا قرار دارند احتراق سریعاً رخ می دهد و همچنین توده فشرده نشده و شاخه های درختان سریعتر از شاخه های بهم فشرده و توده شده دچار حریق می شوند زیرا سطح مواد سوختنی در توده های فشرده نشده که در مجاورت هوا قرار دارد بیشتر است .
احتراق :
آتش سوزی های جنگل شامل دو مرحله کلی احتراق می باشند اول سوختن ابتدایی توأم با دود و بدون شعله دوم اشتعال
در مرحله سوختن ابتدایی توام با دود و بدون شعله حرارت تولید گردیده و درجه حرارت ماده سوختنی افزایش می یابد ، معهذا در اینحال شعله غالباً ظاهر نشده و یا ممکنست متناوباً ظهور نماید.
آتش سوزی مجدد حریقهائی که ظاهراً خاموش شده اند : عامل مهم در آتش سوزی مجدد ، حرارت است . گر چه شعله و دود در آتش سوزیهای خاموش شده مشاهده نمی شود ولی اگر حرارت زیاد آن از بین نرفته باشد حریق مجدداً تولید خواهد شد . این قبیل آتش سوزیها غالباً در نقاطی که مواد سوختنی مدت قابل ملاحظه ای تحت تأثیر حرارت قرار گیرد رخ می دهد .
انتقال حرارت :
انتقال حرارت بوسیله تشعشع : نقل وانتقال توده های گرم هوا ـ خاصیت هدایت اجسام صورت می گیرد . این سه روش را در حریقهای جنگل مورد بررسی قرار می دهیم :
تشعشع :
در آتش سوزی های جنگل تشعشع وسیله مهم انتقال حرارت از مواد سوزان به مواد سوختنی مجاور می باشد. انتقال حرارت دراثر تشعشع بنسبت عکس مجذور فاصله از کانون حریق تنزل می نماید. مثلاَ اگر شیء که در مسافت یک متری از کانون حریق قرار گرفته است صد واحد حرارت جذب نماید پس شیء واقع در مسافت 10 متری فقط یک واحد حرارت جذب می کند.
شیب کوهستان تأثیر زیادی در انتقال حرارت بوسیله تشعشع به مواد سوختنی موجود در قسمت بالا و پائین محل حریق دارد بدین معنی مواد سوختنی موجود در قسمت بالای محل حریق بیش از مواد وجود در قسمت پائین آن حرارت جذب می نمایند . بهمین علت است که حریق در کوهستان سریعتر از زمین مسطح توسعه می یابد. باد به دو طریق نیز در انتقال حرارت بوسیله تشعشع تأثیر می نماید.
1ـ باد سرعت احتراق را در اثر اکسیژن زیاد نموده وباعث تشدید حریق می شود.
2ـ با دشعله ها را خم نموده و در نتیجه فاصله بین منبع حرارت و مواد سوختنی موجوددر مسیر حریق کم می شود .
این در اثر دو گانه مواد سوختنی را که د رمسیر حریق قرار دارند خشک و گرم نموده و سرعت توسعه افزایش یافته و سبب آتش سوزی کامل می شود.
حرکت توده های گرم هوا :
در آتش سوزی جنگل مواد سوختنی که در مسیر جریان توده های گرم هوا قرار گرفته اند حرارت دیده و شرایط اشتعال در آنها سریعتر ایجادمی گردد . به همین ترتیب توده های گرم که از حریق سطحی صعود می نماید مقدار زیادی از حرارت را به تاج درختان انتقال داده و آنها را به درجه حرارتی که برای آتش سوزی لازم است نزدیکتر می سازد.
موقعی که حریق در تاج درختان و سایر مواد سوختنی هوائی رخ داد انتقال حرارت در اثرحرکت توده های گرم هوا غالباً افزایش می یابد . جرقه ها و قطعات آتش سوزان از تاج و تنه های درختان مورد حریق به زمین افتاده و سبب ایجاد آتش سوزیهای دیگری در مواد سوختنی موجوددر زمین می شود این حریقهای زمینی شدت آتش سوزی را که در تاج درختان رخ داده زیاد می نمایند زیرا توده های گرم هوا صعود نموده و داخل در مواد سوختنی هوایی شده ودر نتیجه عکس العمل مداوم تولیدمی شود .
هدایت :
چوب بر خلاف فلزات حرارت والکتریسیته راهدایت نمی کند و قابلیت هدایت حرارت در چوب خیلی ضعیف است . قابلیت هدایت حرارت ، در چوب خیلی ضعیف است و انتقال حرارت بدین ترتیب دارای اهمیت زیادی در آتش سوزی
نمی باشد.
ولی درختان سبز و یا چوب مرطوب بعلت داشتن مقدار زیادی آب ( رطوبت ) هادی حرارت و الکتریسیته بوده و اگر دچار آتش سوزی شود می تواند حرارت والکتریسیته را بوسیله رطوبت موجود هدایت نماید.
انواع آتش سوزی های جنگلی :
1ـ آتش سوزی زمینی :
آتش سوزی زمینی نه فقط مواد آلی موجوددر خاک جنگل و مواد تجزیه نشده آنرا بمصرف می رساند بلکه قشر زیرین خاک را نیز می سوزاند .
2ـ آتش سوزی سطحی :
آتش سوزی سطحی پوش مرده و سطحی را که از گیاهان و نهالهای کوچک تشکیل شده است می سوزاند و معمولی ترین نوع آتش سوزی است که در جنگلها رخ می دهد . اگر فقط سطح فوقانی توده از مواد آلی بحد کافی برای بروز آتش سوزی خشک شود و بسوزد در اینصورت آنرا آتش سوزی سطحی نامند و اگر تمام توده تا قسمتهای زیرین بسوزد آنرا حریق زمینی نامند .
3ـ آتش سوزی تاجی :
آتش سوزی تاجی درتاج درختان و نهالها رخ داده وتاج آنها را می سوزاند این قبیل آتش سوزیها لااقل شاخهها و برگهای درختان را سوزانده و در صورتیکه حرارت آن زیاد باشد در ختان در اثر از بین رفتن کامبیوم ( بانت زا) خواهند خشکید.
آتش سوزیهای تاجی غالباً درانواعی از درختان رخ می دهد که دارای شاخه و برگ سریع الاشتعال می باشند لذا جنگلهای مخروطی بیش از جنگلهای غیر مخروطی در معرض خطر حریق تاجی قرار دارند .
عوامل مؤثر در سرعت توسعه آتش سوزی :
آتش سوزی سطحی در مراحل اولیه به شکل مستدیر از نقطه بروز توسعه می یابد و اگر عوامل مختلف خارجی در آن اثر ننماید بهمین ترتیب گسترش خواهد یافت . با د از جمله عواملی است که تأثیر زیادی در پیشرفت آتش سوزی داشته و شکل مدور آنرا از شکل دایره خارج و تقریباً بصورت بیضی در آورده و جبهه حریق را در مسیر خود بسرعت به پیش می راند در صورتیکه توسعه عقب آتش سوزی خیلی بطئی بوده و یا اصولاً خاموش و متوقف می گردد.
جناحین آتش سوزی که با راس و عقب حریق مرتبط است با تغییر جهت وزش باد ممکنست تولید رئوس جدید بنماید.
آتش سوزی تاجی در اثر وزش باد امکان دارد بدون اینکه تاج درختان مسیر خود را بسوزاند در حدود نیم کیلومتر و یا زیادتر جهیده و سپس شروع به سوزاندن تاج درختان دیگر نماید.
هر آتش سوزی به واسطه سرعت توسعه و شدت از سایر آتش سوزی های هم نوع خود مشخص می گردد.
عوامل زیادی در توسعه و شدت حریق اثر داشته و مهمترین آنها بشرح زیر
می باشد:
I. مواد سوختنی
II. رطوبت ماده سوختنی
III. وزش باد
IV. موانع طبیعی محل
V. پوشش جنگل
VI. درجه حرارت هوا
I. مواد سوختنی :
مواد سوختنی موجوددر جنگل یکی ازعوامل متغیر در معادله حریق می باشد . آتش نشان وقتی می تواند از مبارزه خود نتیجه قطعی حال نماید که از وضع کلی و طبیعی مواد سوختنی جنلگی و تغییرات آنها و قواعد و اصول احتراق آگاه بوده و قابلیت اشتعال و طرقهای عمل کرد آتش نشان را در انواع مختلف مواد سوختنی پیش بینی نماید.
ـ پیوستگی و پراکندگی ماده سوختنی :
پیوستگی و پراکندگی ماده سوختنی را ممکنست تجمع آن در مساحت بخصوص دانست و یکی از عوامل مهمی است که در توسعه سرعت آتش سوزی مؤثر است .
ـ مواد سوختنی یکنواخت :
این مواد شامل کلیه موارد سوختنی هستند که در مساحت معین یکنواخت پراکنده شده اند .
ـ بهم فشردگی ماده سوختنی :
بهم فشردگی ماده سوختنی و یا تعداد ذرات آن در واحد حجم بر حسب نوع مواد سوختنی مغییر بوده و عوامل مهمی در پوشش مرده سطح جنگل می باشد.
آتش سوزی در مواد سوختنی که بهم فشردگی آنها کم باشد و هوابتواند در آنها جریان یابد تقریباً بسرعت ادامه می یابد و در غیر اینصورت سرعت آن خیلی بطئی است .
بهم فشردگی پوشش مرده جنگل بر حسب نوع درختان تغییر می نماید مثلاً در جنگلهای مخروطی برگها در روی زمین زیاد بهم فشرده نشده و هوا در داخل آنها جریان یافته و در نتیجه حریق سطحی در آن سریعتر توسعه می یابد در صورتیکه در جنگلهای غیر مخروطی برگها در سطح زمین بیشتر بهم فشرده شده و بعلت عدم جریان هوا توسعه حریق در آنها بطئی خواهد بود .
انواع مواد سوختنی شامل :
1ـ مواد سوختنی زمینی 2ـ مواد سوختنی هوایی
مواد سوختنی زمینی :
1ـ مواد آلی یا پوشش مرده جنگل
2ـ ریشه ها
3ـ برگهای خشک
4ـ علفها
5ـ قطعات کوچک چوبهای خشک
6ـ گرده بنیه ها و کندهها و شاخه های بزرگ و قطور
7ـ بوته ها و نهالهای کوتاه
حرارت حاصله از آتش سوزی مواد سوختنی زمینی موجود در سطح جنگل سبب خشکیدن برگها و ساقه ها و تنه های بوته ها و نهالهای کوتاه شده و در صورتیکه برای ایجاد حریق در آنها کافی نباشد ممکن است پس از چند ساعت در صورت فراهم شدن شرایط مساعد تر تولید آتش سوزی در آنها نماید و غالباً در آتش سوزیهای مجدد همان علفها و نهالهای کوتاه خشک شده قبلی بسرعت می سوزند.
مواد سوختنی هوایی :
1ـ شاخه ها وتاجهای درختان
2ـ درختان و تنه های خشک
3ـ خزه ها
4ـ بوته های بلند
سرعت آتش سوزی بر حسب وضع و تعداد مواد سوختنی :
مرحله سرعت توسعه | حد متوسط سرعت برحسب متردر ساعت | وضع و مقدار مواد سوختنی |
خیلی بطئی | 90 – 160 | مواد سوختنی پراکنده و بطور کلی از تابش نور آفتاب و باد محروم می باشند. |
بطئی | 160 – 260 | مواد سوختنی زمینی زیادتر از وضع اول وبندرت تمرکز یافته و از نور آفتاب وباد محروم می باشند. خزه نیز ممکنست موجودباشد پرند حریق درتاج درختان محتمل است . |
متوسط | 260 – 500 | مواد سوختنی زمین زیاد فقط در بعضی از قسمتها از نور آفتاب وباد محروم مانده و درختان خشکیده سر پا وافتاده و با پوست خشکیده . |
سریع | 500 – 700 | مواد سوختنی زمینی سبک در معرض هوا و باد تمرکز یافته و درختان خشکیده سر پاافتاده و همچنین مازاد مقطوعات موجود است . |
خیلی سریع | 700 - 1300 | پوشش زنده جنگل منحصر به علفها و بوته های خشکیده بوده و ضمناً مقدار زیادی مازاد مقطوعات با برگهای خشکیده در سطح جنگل موجود می باشد. |
سرعت توسعه در هر یک از مراحل مزبور بستگی به عوامل جوی و موانع طبیعی محل نیز داشته و در صورت وجود شرایط مساعد ممکنست خیلی زیاد و شگفت انگیز شود.
رطوبت نسبی :
عامل جوی مهم دیگری که در رطوبت ماده سوختنی در دوران خشکی تأثیر زیادی دارد رطوبت نسبی می باشد. رطوبت نسبی عبارت است از نسبت مقدار حقیقی بخار آب در واحد حجم به مقدار بخار آبی که واحد حجم را در تحت همان درجه حرارت و فشار اشباع نماید .
معمولاً میزان رطوبت نسبی برحسب وضع سوزاندن به پنج مرحله تقسیم می شود:
میزان رطوبت نسبی | وضع سوزاندن |
بیش از 40 درصد | بطئی |
در حدود 40 درصد | متوسط |
26 تا 40 درصد | آسان |
15 تا 26 درصد | خطرناک |
کمتر از 15 درصد | وخیم |
رطوبت نسبی درهر 24 ساعت به میزان قابل ملاحظه ای کم و زیاد می شود . بدین معنی که در صبح زود بعلت کمی درجه حرارت مقدار آن زیاد می شود و تا زمانی که هوای سردنتواند باندازه هوای گرتم رطوبت را در خود نگاه دارد اگر تغییری در رطوبت هوا حاصل شود رطوبت نسبی یا تقلیل درجه حرارت افزایش می یابد.
( شکل )
رطوبت ماده سوختنی یا قابلیت اشتعال آن :
مقدار و نوع ماده سوختنی با رطوبت موجوددر آن بقدری بهم ارتباط و بستگی دارند که بهتر است کلیه آنها توأماً مورد بررسی قرار داده شوند.
آتش سوزی علاوه بر اینکه بدون ماده سوختنی رخ نمی دهد در صورتیکه رطوبت ماده سوختنی خیلی زیاد باشد نمیتواند بروز نماید.
شدت و سرعت توسعه آتش سوزی بستگی معکوس برطوبت ماده سوختنی دارد.
رطوبت مواد سوختنی بهترین علامت و معرف قابلیت اشتعال جنگل می باشد. بطورکلی هر گاه رطوبت مواد سوختنی بیش از 30 درصد باشد جنگل تقریباً از آتش سوزی ناشی از اثر کبریت مشتعل و ته سیگار و. . . مصون مانده و در صورتیکه رطوبت مواد سوختنی کمتر از سی درصد باشد عوامل بیشتری می تواند سبب آتش سوزی در آنها بشوند و اگر رطوبت ماده سوختنی به 6 درصد ویا کمتر از آن برسد تمام عوامل و منابع احتراق خطرناک بوده و باعث بروز آتش سوزی در آنها می گردند .
وزش باد :
آتش سوزی سبب صعود جریان هوا می گردد زیرا هوای گرم همیشه بعلت کمی وزن مخصوص صعود نموده و ممکن است مواد سوزان را در اثر وزن باد بجلو برده و تولید آتش سوزیهای جدید بنماید . در اراضی ناهموار هوای گرم بطرف بالا جریان یافته و سبب بروز آتش سوزی در نقاط مجاور و مرتفع تر می شود.
آتش سوزی که از دامنه کوهستان بطرف بالا می رود بسرعت پیشرفت می نماید زیرا هوای گرم عموداً به بالا رفته و حرارت را به طور افقی متشعشع ساخته و در نتیجه گرم کردن و خشک کردن مواد سوختنی مسیر خود احتراق را سریعتر و شدت آنرا زیادتر می نماید.
(شکل )
آتش سوزی از بالا به پایین تپه خیلی بطئی پیش می رود زیرا هوا در اثر حرارت گرم و بطرف بالا جریان می یابد.
( شکل )
درجه حرارت هوا :
چون برای سوزش و احتراق حرارت لازم است لذا درجه حرارت هوا اثر مستقیمی در حریق دارد.
مواد سوختنی حرارت را در اثر تشعشع آفتاب و انتقال از توده های هوای محیط جذب می نمایند. در جنگلهای تنگ مواد سوختنی در معرض تابش آفتاب قرار داشته و بالطبع درجه حرارت آنها از مواد سوختنی که در جنگلهای انبوه یعنی در سایه قرار دارند بیشتر می باشند.
در بعضی از نقاط حرارت آفتا ب از تخته سنگها و یا از زمینهایی که دارای رنگ روشن می باشند منعکس گردیده ( در بعضی مواقع از لوازم بجا مادنده مانند شیشه ، فلز و . . . ) و سبب افزایش درجه حرارت مواد سوختنی مجاور می شود.
علت های آتش سوزی در جنگل :
به طور کلی دو نوع آتش سوزی در جنگل ها اتفاق می افتد :
I. آتش سوزی طبیعی :
در آتش سوزی طبیعی چند عامل دخالت دارد:
1ـ آتش سوزی که براثر آتش گرفتن گیاهان خشک به وسیله صاعقه در جنگل ایجادمی شود.
2ـ آتش سوزی که به علت وجود اجسام صیقلی و تیز مانند سنگها و . . . که باعث منعکس شدن نور خورشید و آتش گرفتن مواد سوختنی می گردد.
3ـ آتش سوزی که براثر پرت شدن آتش از کوههای آتشفشان ایجاد می شود.
II . آتش سوزی غیر طبیعی ( به وسیله انسان )
1ـ آتش سوزی عمدی
2ـ آتش سوزی غیر عمدی
آتش سوزی عمدی :
1ـ برای اینکه زمین بیشتری زیر کشت برود و یا برای ساختمان سازی ، قسمتی از جنگل را آتش می زنند.
2ـ به منظور اینکه علف بیشتری برای چرای دام در جنگل بروید ، در جنگل آتش سفری ایجاد می کند.
3ـ به علت اختلافهای محلی جنگل را آتش می زنند.
آتش سوزی غیر عمدی :
1ـ روشن کردن آتش برای پختن غذا
2ـ پرت کردن ته سیگار و یا کبریت خاموش نشده
3ـ آتش زدن کاه و کلش محصول های زراعی زمینهای نزدیک جنگل
4ـ تیراندازی در جنگل
5ـ پرت شدن جرقه از قطارها و وسایل نقلیه موتوری یادودکش کارخانه های نزدیک به جنگل .
نوع درختان جنگلی :
نوع درختان جنگل در شدت یا کاهش آتش سوزی تأثیر دارد ، به طورمثال شدت آتش سوزی درختان « سوزنی برگ » بیشتر از درختانی است که برگ پهن دارند . به همین جهت است که از درختان پهن برگ به منظور آتش بر سبز در جنگل های سوزنی برگ استفاده می کنند ، به طوری که در اطراف قطعاتی از جنگل سوزنی برگ درختان پهن برگ می کارند .
راههای مبارزه با انواع آتش سوزی در جنگل :
1ـ آتش سوزی سطحی :
برای مبارزه با آتش سوزی سطحی ، چنانچه وسعت آتش و پوشش گیاهی جنگل پر و درهم نباشد با کمک گونی های خیس ، کوبیدن به وسیله بیل های دسته بلند ، ریختن خاک و یا پاشیدن آب می توان آتش را خاموش کرد. اما اگر وسعت آتش زیاد باشد ، به طوری که از رو به رو مبارزه با آن ممکن نباشد ، بهتر است از دوطرف اقدام کرد تا به تدریج وسعت آتش کم شود . در هنگام آتش سوزی ، اگر از دو طرف برای خاموش کردن آتش اقدام شود کار خاموش کردن ، بهتر انجام می شود ، اگر دامنة آتش سوزی به اندازه ای زیاد باشد که با راههای بالا نتوان آنرا خاموش کرد ، در اینصورت با ایجاد آتش بر باید جلو پیشرفت آتش را گرفت .
2ـ آتش سوزی تاجی :
درهنگام آتش سوزی تاجی قبل از هرکاری ، باید تعدادی از درختان اطرف منطقه را که درختان سوزنی را قطع کرد تا از سرایت آتش به دیگر درختان جلوگیری شود و به این ترتیب خاموش کردن آتش آسان تر است .
باید دانست ، آتش سوزی تاجی خیلی سریع پیشروی می کند . از این رو ، ابتدا جنگل هایی را که درختان سوزنی برگ دارند وزود آتش می گیرند به قسمت های کوچک تقسیم می کنند. آنگاه هر یک از قسمتها را به وسیله خط های آتش بر از هم جدا می کنند. اگر آتش بر از نوع درختان پهن برگ باشد ، درختهایی را که در سمت آتش قرار دارند قطع می کنند تا فاصله مناسب بین آتش و قسمت های جنگل ایجاد شود .
3ـ آتش سوزی تنه ای :
اگر تنه درختان خشک و پوسیده و توخالی آتش بگیرند ، باید سوراخ تنة درختان رااز خاک پر کرد تا آتش خاموش شود . چنانچه آتش به تنه درختان رسیده باشد ، قبل از قطع درخت ابتدا باید گیاهان اطراف را از بین ببریم . آن گاه باوسایل آتش نشانی آتش را خاموش کنیم تا به جاهای دیگر سرایت نکند.
4ـ آتش سوزی زیرزمینی :
اگر در سر راه حرکت آتش زیرزمینی خندق یا گودالی حفر کنند ، چنانچه عمق این گودال به اندازه ای باشد که کف آن به خاک برسد ، از پیشروی آتش زیرزمینی جلوگیری می شود.
آتش بر و انواع آن :
در هر منطقه از جنگل بین درختان ، فاصله ای به صورت نوار یا جاده ای بدون درخت ایجاد می کنند و یا نوارهایی از درختان پهن برگ که در جنگلهای سوزنی برگ کاشته می شود. که این نوار یا جاده را آتش بر می گویند.
آتش بر از پیشروی آتش به قسمت های دیگر جنگل جلوگیری می کند .
انواع آتش بُر :
آتش بُر بر چند نوع است که هر نوع آن را با توجه به وضع منطقه باید قبل از زمان آتش سوزی در جنگل ایجاد کرد.
آتش بر را به طریقه های زیر ایجاد می کنند :
1ـ کاشت گونه هایی از درختان پهن برگ که در برابر آتش سوزی مقاومت دارند . ( گونه هایی همانند اقاقیا ، آیلان ، ارغوان ، بلوط و . . . )
2ـ احداث جاده : معمولاً احداث جاده علاوه بر جلوگیری از سرایت آتش به سایر نقاط جنگل ، سبب تسریع در نقل و انتقال افراد و بازدید های لازم در جنگل
می شود.
3ـ پاک کردن کف جنگل از پوشش علفی خشک .
4ـ کندن گیاهان و علف های هرز در قسمتی از جنگل ، به طوری که خاک مشخص شود .
نکته ای که در هنگام ایجاد آتش بر به آن توجه کرد این است که عرض آتش بر نباید از ارتفاع بلندترین درخت نزدیک آتش بر کمتر باشد ، زیرا اگر این عرض کمتر باشد ، بر اثر افتادن درختانی که شعله ور شده اند ، آتش به قسمتهای دیگر جنگل سرایت می کند . (2)
روش های پیشگیری از آتش سوزی
الف ـ تهیه ونصب تابلوهای هشدار دهنده :
استفاده از تابلوهای هشدار دهنده در جهت پیشگیری از آتش سوزی تأثیر قابل توجهی دارد. نصب این تابلوها در کنار جاده ها و در مناطقی که مورداستفاده عموم قرار می گیرد با توجه به وضعیت منطقه و انتخاب موزون شعارها ویادآوری برخورد قانونی با معاملین آتش سوزی می تواند نقش مؤثری در پیشگیری و از بین بردن آن داشته باشد .
پخش اعلامیه ها از طرق مختلف از مجله رادیو ، تلوزیون ، روزنامه ها و مجلات و همچنین انجام سخنرانی در مساجد می تواند بسیاری از افراد را مخاطب خود قرار دهد .
ب ـ آموزش افراد :
وجود افراد کارآمد و آشنا در زمینه اطفاء آتش ، مستلزم آموزش صحیح و رعایت کلیه استانداردهای علمی و عملی در این امر می باشد تا هر شخص بر حسب وظیفه ای که به او محول می گردد، دقیقاً به وظایف 0خود آشنا بوده و توانایی همکاری با سایر افراد را داشته وبتواند در مواقع بروز آتش سوزی بصورت انفرادی و گروهی نسبت به خاموش کردن انواع آتش در جنگلها و مراتع وظیفه نماید.
از سوی دیگر عموم مردم نیز بایستی بصورت مستقیم و غیر مستقیم مورد آموزش قرار گرفته تا علاوه بر اینکه نکات ایمنی را رعایت می نمایند ، در صورت مواجه شدن با هر گونه آتش سوزی توانایی انجام اقدامات ضروری را داشته باشند .
ج ـ احداث مکانهایی جهت استقرار بازدید کنندگان :
بااحداث مکانهایی جهت پخت و پر غذاهای خانوادههایی که به جنگل جهت تفریح و بازدید می آید و همچنین کنترل مردم جهت اینکه در مکانهای موردنظر تردد نمایند و ممانعت از رفتن به مناطق پر خطر جنگل و آموزش لازم جهت خاموش کردن آتشهای باقی مانده قبل از ترک محل .
د ـ احداث جاده های نفوذی ( احداث خطوط آتش بُر )
همانطور که اشاره شد یکی از اهدافی که در پیشگیری ازآتش سوزی مدنظر می باشد این است که قبل از وقوع آتش سوزی در منطقه ، اقداماتی انجام شود تا در صورت بروز ان امکان کنترل و مهار کاملاً مهیا باشد .
برای این منظور در مناطق بحرانی نسبت به ایجاد خطوط آتش بر اقدام می شود .
وظیفه خطوط آتش بُر این است که از سرایت آتش از یک منطقه به منطقه دیگر کاملاً جلوگیری نماید .
ه ) عملیات جنگلداری
در مناطق جنگلی ایجاد جنگلهای ناهمسال مخلوط ، انجام عملیات پرورشی در توده های جنگلی ، جمع آوری و تقلیل مازاد مقطوعات و درختان خشک پوسیده ، حضور و مراقبت بیشتر بوسیله قرق و حصار کشی در مناطق موردنظر ، یکی از موثر ترین اقدامات در جهت جلوگیری از بروز آتش سوزیهای بزرگ می باشد .
ر) تهیه وسایل لازم جهت اطفاء آتش
تهیه وسایل لازم جهت اطفاء آتش از جمله اقداماتی است که می بایست قبل از اینکه آتش سوزی در هر منطقه ای اتفاق افتد انجام شود . تهیه وسایل ابتدایی مانند بیل ، کلنگ ، آتش کوب ، شن کش ، و غیره .. . . وسایل پیشرفته مانند خاموش کننده های آبی و پودری ، خودروهای تانکر دار و غیره و همچنین استقرار آنها در محلهایی که قابلیت دسترسی سریع به آنها امکان پذیر باشد می تواند کمک موثری در اطفاء هر چه سریعتر آتش سوزی باشد . ( 5)
هیچیک از مراحل عملیات و اقدامات ضد آتش سوزی مهمتر از مرحله پیش گیری نیست و این مرحله شامل اقداماتی به شرح زیر می باشد :
اجرای صحیح عملیات جنگل شناسی :
با بکار بردن روش صحیح جنگل شناسی از قبیل ایجاد جنلگهای ناهمسال و مخلوط و انجام عملیات روشن کردن ، تنک کردن و پاک کردن جنگل از مازاد مقطوعات و خروج گرده بیندها می توان تا حدی از خطر آتش سوزی جلوگیری کرد.
اجرای طرحهای جنگلداری و انجام قطعه بندی ( که مرز بین آنها خود بمنزله آتش بر است ) وایجاد جاده های جنگلی علاوه بر آنکه ارتباط و انتقال سریع کارگران ووسائل اصفاء حریق را ممکن می سازند خودبعنوان آتش بر نیز اهمیت شایان توجهی دارند .
آتش سوزی احتیاطی :
برای پاک کردن زمین جنگل از موادقابل اشتعال از قبیل برگها و علفهای خشک و گیاهان هرزه ، گاهی تعمداً جنگل را زیر نظر افراد مجرب ، آتش میزنند.
آتش سوزی احتیاطی را در اوایل فصل گرما یعنی قبل از آنکه زمین بکلی خشک شود باید انجام داد.
نمودار شماره
آتش سوزی متقابل :
گاهی برای جلوگیری از پیشرفت آتش قسمتی از جنگل را در جبهه جلو زیر نظر افراد مجرب آتش می زنند تا از سرایت آتش به نقاط دور دست و سطح وسیع جلوگیری کند.
نمودار شماره
وظایف بعد از آتش سوزی :
پس از آنکه آتش سوزی جنگل مهار شد لازمست از قسمتهائیکه سوختهشده بازدید بعمل آمده ، هر درختی را که هنوز در حال سوختن می باشد خاموش نمود ودر صورت لزوم آنها را قطع کرد . گرده بینه ها و کنده های درختان و شاخ و برگی را که همچنان درحال سوختن می باشد باید خاموش کرد. ( لکه گیری بعد از حریق ) ( 6 )
حمل ونقل و انتقال و رله نمودن آب
در حریق های جنگل مسئله مهم تأمین آب موردنیاز می باشد که این امر بوسیله رله آب صورت می گیرد . در رله آب باید قدرت پمپها و میزان ظرفیت منبع تانکر آب در نظر گرفته شود .
رله آب :
با توجه به شناسایی منابع آب ، تشخیص و طراحی قبلی به منظور محل و نقل آب و نیز شناخت پمپها و چگونگی انجام محاسبات آبدهی نازلها و قطرهای معادل و . . . چنانچه در نزدیکی محل حریق و یا حادثه منابع تامین کننده آب وجودنداشته باشد آب را به روش رله ( روشهای موجود ذیل ) از مسافت دور به محل حریق یا حادثه انتقال داده ، هدف از انجام رله بازدهی ممکنه با حداقل تجهیزات می باشد.
انواع رله :
1ـ رله مدار باز OPEN CIRCUIT RELOY
2ـ رله مدار بسته CLOSED CIRCUIT RELOPY
3ـ رله رفت و برگشتی SHUTTLE RELOY
رله مدار باز :
در رله باز از منبع آب توسط یک پمپ قوی به داخل حوضچه ای منتقل واتومبیلهای آتش نشانی از حوضچه مزبور توسط پمپ آبگیری و آب را به محل حریق منتقل می نمایند .
دراین رله پمپ اول در شکل مشخص شده قویترین پمپها هستند .
رله مدار بسته :
در حریقهایی که ازدحام جمعیت وجودداشته و نیز فاصله منبع آب تا محل حریق زیاد نمی باشد از رله مدار بسته استفاده می نمایند . در رله مدار بسته توجه به نکات زیر الزامیست .
1ـ فاصله پمپ اول ودوم دو بند کمتر از فاصله بین پمپهای بعدی می باشد . زیرا مقداری از فشار پمپ اول صرف کشیدن آب از منبع آب می شود .
2ـ در پمپ اول فشار ورودی آب داخل پمپ نباید از 2 اتسمفر کمتر شود .
3ـ در خروجیهای پمپ ها باید نقطه فشار ( duty point ) را در همه پمپها رعایت کرد .
4ـ در رله سری جهت خروج هوای پمپ بهتر است در هنگام ورود آب به پمپ یکی از خروجی ها باز باشد که هوا آن خارج شود و به محض خروج آب از آن خروجی مزبور بسته و خروجی مربوط به پمپ بعدی باز شود.
5ـ در رله سری سالمترین پمپ با بازدهی بالا در اول جهت آبگیری (base pump) قرار گیرد .
«نقطه مطلوب پمپ یا حد معلوم duty point »
مناسبترین فشار جهت بالاترین حد آبدهی پمپ که برای مثال جهت پمپ های R165 ، یا زیگلر 4800 ، 8 بار فشار است و برای R280 ، R600 و گودایوا 6500 10 بار فشار است .
رله رفت و برگشتی :
در حریقهایی که فاصله از منابع آبگیری از محل حریق زیاد می باشد از رله رفت و برگشت استفاده می شود . در رلفه رفت و برگشت توجه به نکات زیر الزامیست :
1ـ سالمترین پمپ با بازدهی بالا و حجیم بودن منبع آب در محل حریق درگیر می شود و بقیه پمپها به صورت رفت و برگشتی به آن آبرسانی می نمایند.
2ـ در رله رفت و برگشتی می توان به صورت ترمینال نیز عمل کرد بدین صورت که خودروهای تانکردار آتش نشانی آب منابع خودرا در یک خودرو با گنجایش بالا از نظر مخزن آب تخلیه کرده و از آن اتومبیل جهت آبدهی به خودرو تانکردار درگیر در محل حریق ا ستفاده می گردد که در شکل مشخص می باشد.
3ـ در صورت آبگیری ازتانکر که فاقد پمپ است جهت خودرو تانکردار درگیر در محل حریق بهتر است از لوله خرطومی استفاده شود زیرا فشار در ورودی پمپ کمتر از 2 اتمسفر است و لوله نواری جمع می شود .
4ـ جهت آبدهی به پمپ درگیر از دو راهی به ورودی 4 اینچ پمپ استفاده گردد.
5ـ در رله سری بهتر است خودروهای آتش نشانی در یک سمت خیابان قرار گیرند و لوله های انتقال آب از کنار جدول خیابان عبور داده شوند تا اولاً مسیر جهت تردد خودروهای عبوری باز و ثانیاً از تردد خودروهای عبوری از روی لوله ها جلوگیری شود .
6ـ بهتر است در تمامی موارد آبرسانی از لوله های 5/2 اینچ به جای 5/1 اینچ استفاده گردد زیرا استهلاک در لوله 5/2 اینچ کمتر است.
فصل دوم :
پارکهای جنگلی موجوددر منطقه یک عملیاتی سازمان آتش نشانی تهران :
1ـ پارک جنگلی لویزان :
پارک جنگلی لویزان در سال 1346 بامساحت 1500 هکتار جهت توسعه کمربند سبز تهران احداث گردید . موقعیت مکانی این پارک از سمت غرب به دره شیان و خیابان ریحانی و از شمال به اتوبان شهید بابایی و از جنوب به خیابانهای استقلال و وفادار و از شرق به دانشگاه امام حسین ختم می شود . دراین بین شهرکها و اتوبانهای دیگر از میان این جنگل عبور می کند که می توان به وجودشهرک امید ، شهرک گلستان ، شهرک پارس و شهرک شهید بهشتی و خیابانهای استخر ، گلستان ، توحید و اتوبان هنگام اشاره کرد.
وجود این مقدار خیابان و محلهای مسکونی به بار حریق این پارک افزوده و چون محل مناسبی جهت گذراندن اوقات فراغت خانواده ها تبدیل شده هر ساله در ایام تابستان شاهد آتش سوزیهای گسترده و خسارات جبران ناپذیری از طریق حریقهای عمدی و غیر عمدی در این پارک سی واندی ساله بوده ایم .
اما امسال ( سال 1382 ) در شش ماهه نخست سال اتفاق جالبی از نظر تعداد حریق د راین پارک مخصوصاً در محدوده شیان و اطراف اتوبان هنگام رخ داده و آمار حریق را در آتش نشانی تهران ( در محدود پارک جنگلی لویزان ، ایستگاههای 17 ، 54 ، 23 ) به 3 مورد کاهش داده و این تنها با همکاری مدیریت منطقه یک عملیاتی آتش نشانی تهران و مدیریت پارک جنگلی لویزان امکان پذیر شده است[1] .
در ضمن این پارک در اختیار شهرداری منطقه 4 می باشد .
بارزترین اقدامات انجام گرفته توسط مدیریت پارک جنگلی لویزان که بامشاوره کارشناسان آموزش و پیشگیری منطقه یک عملیاتی آتش نشانی تهران بوده خریداری خودروهای سبک آتش نشانی که مجهز به تانکر آب 1500 یا 300 متر شیلنگ که بوسیله پمپ آب که در بالای تانکر نصب شده ( ساخته شده توسط شرکت هوندا با مشخصات :
به تعداد سه دستگاه ( خودرو نیسان ) و همچنین 12 دستگاه علف تراش بنزینی و اره برقی جهت هرس درختان و بکارگیری 60 آتش نشان بهمراه 45 موتور سوار و 8 عدد گوشی بی سیم با پشتیبانی 2 دکل نگهبانی در قسمت شرق و غیر جنگل لویزان ( شرق وغرب بزرگراه هنگام ) می باشد.
ارتفاع دکلهای نصب شده در حدود 12 متر می باشد ودر آینده تعداد کل دکلهای نگهبانی به 4 عدد خواهدرسید . و انجام 3 مانور عملیاتی بهمراه نیروی آتش نشانی تهران و پرسنل جنگل لویزان .
مساحت جنگل لویزان در حدود 1400 هکتار با پوشش درختی از نوع سوزنی برگ ( سرو نقره ای ، کاج تهران و سرو حفره ای ، پهن برگ اقاقیا ، ارغوان ، عرعر، چنار ، داغداغان ، افرا وون . )
پارک لویزاندارای دو علمک آب جهت آبگیری خودروهای امدادی و آبیاری می باشند که یکی ازآنها در ضلع شرقی اتوبان هنگام و دیگری در ضلع غربی قرار دارد. همچنین در ضلع غربی اتوبان هنگام کنار زمین فوتبال تانکری به ابعاد
55*35*55 متر در زیرزمین نصب شده که در دقیقه 250 لیتر آب به آن وارد می شود . این آب با دو موتور پمپ به قسمت بالای جنگل که علمک نصب شده فرستاده می شود .
انواع گونه های درختی در پارک جنگلی لویزان و درصد پراکندگی
سرو نقره ای | Capressus . Ari | 3% |
کاج تهران | Pinus Eldaricd | 34% |
سرو حفره ای | Cupressus | 5% |
اقاقیا | Ropse Acacia | 37% |
ارغوان | Cercissil | 8% |
ون ـ زبان گنجشک | Fraxinus Rot | 3/22% |
عرعر ـ آیلان | 1% چون این گیان بصورت خودرو رشد می نماید درصد پراکندگی آن بطور دقیق نمی باشد. | |
افرا | Acernegundo | 9/7% |
موتاک | 1% |
2ـ پارک جنگلی سرخه حصار :
پارک جنگلی سرخه حصار در سال 1346 به مساحت 700 هکتار جهت تکمیل کمربند سبز تهران احداث گردید. موقعیت مکانی این پارک از سمت شمال وشمال شرق به تهرانپارس و خیابان دماوند و آبعلی و از سمت غرب به اتوبان اسبدوانی واز سمت جنوب به ارتفاعای کوه ختم می شود و از نظر اهمیت بایدگفت در سال
سرخه حصار جزء پارک اصلی ملی ایران و تحت حمایت یونسکو قرار گرفته است.
ویژگیهای جنگلکاری و پوشش گیاهی جنگلی سرخه حصار :
پارک جنگلی سرخه حصار ازنظر پوشش گیاهی شامل گونه های متعدد درختی ، درختچه ای و علفی می باشد که نهال تو درختان کاشته شده در این منطقه عموماً از دو نوع پهن برگ وسوزنی برگ می باشد. این نوع نهالها غالباً ازنهالستان بزرگ کرج و قسمتی هم از نهالستانهای شمال و سایر نقاط کشور فراهم گردیده است .
لازم به ذکر است که احتمالاً یکی از عوامل در تفاوت رویش گونه های مختلف ( در شرایط یکنواخت ) مبدأ تامین کننده نهال می باشد.
از سوزنی برگان می توان به درختان سرو نقره ای ، زربین و کاج اشاره نمود که در میان سوزنی برگان گونه های مختلف سرو از کیفیت مناسبتری برخوردار است . درختان پهن برگ این منطقه بازبان گنجشک ، افرا ، عرعر ، ارغوان ، بلوط ، چنار ، جوالدوزک می باشند .
خاک این منطقه به طور کلی شنی و بعضاً رسی می باشد که پوششی از گیاهان علفی خانواده گرامینه ، بومادران، خارشتر شیرین بیان ، ورک و . . . پوشانده است.
تعداد درختان موجوددر پارک جنگلی سرخه حصار به طور تقریبی ( در سال 1377 ) بالغ بر 506424 اصله که حدوداً شامل 380089 اصله سوزنی برگ و 126335 اصله درختان پهن برگ می باشد. عمر جنگل کاری سرخه حصار 36 سال است کاج تهران در بین سوزنی برگان 27/95 % از حجم پوشش گیاهی ودر میان کل درختان این منطقه 5/71% را شامل می شود.
در بین پهن برگان نیز اقاقیا حدود 72/55 درصداز پوشش گیاهی ودر میان مجموع گونهها 90/13% را به خود اختصاص داده است .
سوزنی برگ
نام گونه | عنوان لاتین | مساحت (m2) | تعداد اصلی | درصد |
کاج | Pinus Eldorica | 2690242 | 362116 | 5/71 |
سرو شیراز | Cupressus . sem | 98610 | 11426 | 26/2 |
سرو زربین | cupressus, Hor | 37956 | 4667 | 92% |
سرو نقره ای | Cupressus.Avi | 13950 | 1880 | 37% |
مجموع | 05/75% |
پهن برگ
نام گونه | عنوان لاتین | مساحت (m2) | تعداد اصلی | درصد |
اقاقیا | Ropse Acasia | 400242 | 70413 | 90/13 |
زبان گنجشک | Fraxinus Rot | 5/278412 | 32107 | 34/6 |
ارغوان | Cer cissil | 109871 | 14254 | 82/2 |
افرا | Aceruegundo | 59625 | 7111 | 404/1 |
بلوط | Quercuscas | 2774 | 941 | 19% |
عرعر | Aillant hasel | 5/5812 | 706 | 14% |
توت | Morus Alba | 4675 | 374 | 73% |
چنار | Platon usoni | 525 | 68 | 93% |
پوشش گیاهان موجود و عمدتاً از سوزنی برگان تشکیل یافته و در برخی نقاط گونه هایی از پهن برگان نظیر اقاقیا مشاهده می شود .این مجموع گیاهی با ویژگی های خاص و متفاوت خودبعنوان شاخص و عامل اصلی تاثیر گذارنده در برنامه ریزی و تعیین خدمات تفرجگاهی پارک نقش بسزایی دارد.
یکی از عوامل تفاوت در رشد و وضعیت عمومی درختان ، متأثر از شرایط محیطی و تپوگرافی پارک می باشد.
در این خصوص قابل ذکر است که اولین نقاط ارتفاعی به فاصله حدود 700 الی 800 متری جاده آبعلی به موازات آن قرار گرفته . بطوریکه یک خط رابط قلل تپه ها یا ارتفاعات پارک جنگلی و خط منحنی میزان 1475 که نهر اصلی بر روی آن جریان دارد موازی با جاده و به فاصله نه چندان دور از آن واقع شده است . پستی و بلندیها نیز به تناوب دره ها و گردهها را در معرض دید قرار می دهند .
ضرورت حفظ وبهسازی محیط طبیعی پارک جنگلی :
باتوجه به نیازهای روز افزون شهر تهران به فضاهای سبز شهری و جنگلکاری حاشیه شهری برای تعدیل وبهبود شرایط محیط زیست ، لزوم حفظ ، نگهداری وتوسعه فضاهای موجود همچون پارک جنگلی سرخه حصار کاملاً مشخص می باشد. جنگل کاری های این منطقه بدلایل مختلف طی سالهای گذشته ، از جمله عدم انطباق برخی گونه های موجود با شرایط طبیعی منطقه وموارد دیگراز کیفیت چندان مطلوب برخوردار نمی باشد. به این جهت لازم است در برنامه ریزی جهت تجهیز پارک ، انجام مطالعات دقیق کارشناسی برای بهسازی ، اصلاح و بهبود شرایط زیستی انواع گونه های گیاهی مورد توجه قرار گیرد .
مشخصات عمومی فضای سبز :
بطور کلی با در نظر گرفتن شرایط آب و هوائی تهران که حدود 4-6 ماه از سال را با خشکی غالباً مطلق پشت سر می گذارد و شدت تکرار آبیاری درختان که بدلیل کمبود منابع آبی و کمبود امکانات لازم در پایین ترین سطح ممکن انجام می گیرد ، همچنین نگرش مجدد به وضعیت پوشش گیاهان منطقه سرخه حصار نتیجه میگیریم که درختان سرو علاوه بر زیبا سازی محیط و ایجاد تنوع ، از نظر رویش نه تنها پا به پای گونه کاج بلکه فراتر از آن حرکت می کند واز رشد رو به افزایش برخوردار است .
با مطالعه بر روی گونه های گیاهی موجود ، در این منطقه گیاهانی که در دامنه های شمالی وجود دارند نسبت به گونه های واقع در جهات جنوب غری از رشد مطلوبتری برخوردارند .
انواع گونه های موثر در حفاظت از آتش سوزی
ارغوان :
با مراجعه به جدول پوشش گیاهی پارک در می یابیم که ارغوان از گونه های درختچه ای و پهن برگ است که با مراقبتهای لازم و رژیم آبیاری صحیح از کیفیت مطلوبی برخوردار خواهد بود. و بایستی به تداوم کاشت آن در پارک جنگلی سرخه حصار توجه بیشتری مبذول گردد. زیرا این گروه در تابستان با گلهای زیبای خودبه زیبایی محیط جنگل خواهند افزود و همچون گونه های پهن برگ دیگر مانعی در مقابل آتش سوزی خواهد بود.
بدیهی است رعایت ایجاد آتش برو احداث جاده دراطراف جنگلکاری سرو ضروری است . به این منظور از گونه های پهن برگ ، ارغوان ، بلوط ، آیلان (عرعر) برای بهبود خاک و جلوگیری از آتش سوزی توصیه می گردد. واکاری گونه های سرو باگونه های پهن برگ بانیام کم ضروری است .
بلوط :
گونه بلوط که بصورت ضعیف در خاک لومیرسی به چشم می خورد می تواند بعنوان درختان آتش بر بهمراه اقاقیا ، آیلان و ارغوان و سایر گونه های کم نیاز مورداستفاده قرار گیرد .
آیلان ( عرعر)
درخت آیلان از گونه های سریع الرشدی است که به واسطه آنکه دارای تاج پوششی گسترده است علاوه بر پوشاندن فضای سبز و محیط جنگل به عنوان آتش بر در کنار درختان سوزنی برگ جنگلکاری بسیار مناسب می باشد . گونه آیلان در پاسلهای 12 و 16 با کیفیت متوسط و ضعیف در منطقه دشتی با خاک شنی دیده می شوند .
«پارک جنگلی قوچک »
پارک جنگلی قوچک از جنوب به بزرگراه شهید بابایی از شرق به بزرگراه لشکرک از غرب به باشگاه مهام و از شمال به خیابان ازگل منتهی می شود که وسعت آن در حدود 700 هکتار می باشد.
70% پوشش درختی پارک از سوزنی برگها و 30% باقیمانده از پهن برگ ها تشکیل شده است .
سوزنی برگها عمدتاً از نوع کاج تهران بوده و پهن برگها هم از زبان گنجشک، ارغوان ، بلوط ، گز ، چنار ، نارون ، گردو و . . . . می باشند.
این پارک در سال 1346 جهت تکمیل کمربند سبز تهران افتتاح شده که در ابتدا این پارک و پارک جنگلی لویزان بهم پیوسته بوده که بعدها بزرگراه شهید بابائی این دو پارک را از هم جدا کرده و به دو بخش شمالی و جنوبی تبدیل کرده است .
پارک جنگلی قوچک در اختیار سازمان منابع طبیعی و مراتع کشور می باشد . سازمان منابع طبیعی با احداث دو برجک نگهبانی 12 متری در شمال و جنوب جنگل تمامی جنگل رااز نظر دیده بانی زیر نظر دارد .
در این دو برجک نگهبانانی با بی سیم وموتور سیکلت استقرار دارند که هرگونه دودیا آتش سوزی را با بی سیم نوشته شده به مرکز ( مرکز در ضلع جنوب شرقی ، جنب بزرگراه لشکرک واقع شده است ) اطلاع داده و خود نیز سریعاً بوسیله موتور سیکلت به محل اعزام می شود.
جنگل قوچک دارای 2 خودرو نیسان تانکر دار به ظرفیت 800 لیتر آب و 300 متر شیلنگ فشار قوی و لوله های کنفی 1 اینچ تشکیل شده است که آب مورد نیاز خود را از چهار استخر به ظرفیت 500 مترمکعب بزرگترین استخ ودو استخر 42 متر مکعب و استخر دیگری که در حال ساخت می باشد تأمین می شود .
در شمال پارک جنگلی دریاچه مصنوعی به وسعت تقریبی احداث شده که جهت تأمین آب استخرها و آبیاری مورد استفاده قرار می گیرد . این دریاچه آب خود را از رودخانه زرد بند واقع در لواسان تأمین می کند که این آب بوسیله پمپها به دریاچه پمپاژ می شود.
جهت اطفاء حریق های احتمالی در فصول گرم سال و همچنین ایام تعطیل در حدود 13 الی 15 نفر از پرسنل کارگری منابع طبیعی بصورت آماده باش درجنگل حضور دارند که بوسیله خودرو لندرور به محل حریق که از طریق دیده بان مشاهده می شود اعزام شده و همچنین توسط دو خودرو نیسان تانکردار حمایتهای لازم از آنها می شود . ( باید خاطر نشان کردکه هیچکدام از پرسنلی که جهت اطفاء حریق در جنگل حضور دارند آموزش مبارزه با آتش سوزی را ندیده اند .)
فصل سوم
جنگلهای طبیعی کلامات :
از ابتدای پیدایش زمین ، آتش جنگلها را سوزانده و بدین وسیله نقش مهمی در احیاء و سالم سازی اکوسیستم آن بازی کرده است . آتش نباتات مرده و باقی مانده بر سطح جنگل را کاهش می دهد ، باعث افزایش مواد معدنی درخاک می گردد، رشد گیاهان راتسریع می کند و باعث حفظ تنوع بیولوژیکی می گردد ، هنگامیکه تمدن گسترش بیشتری یافت و انسان در درون جنگلها نیز سکنی گزید ، آتش تبدیل به دشمنی گردید که باعث مرگ انسانها ، از بین رفتن منابع طبیعی و املاک می شد. براین اساس مردم خواهان حذف آتش از محیط زندگی توسط مأمورین مبارزه با آتش جنگل می باشند و شایان ذکر است که این مرکز بالغ بر دهها سال سابقه درخشان در این زمینه دارد .
طی سالیان ، معلوم گردیده که موفقیت ما در این زمینه ، تاثیرات پیش بینی نشده ای را به دنبال داشته است . بدون آتش سوزی جنگل ها بیش از حد متراکم و انبوه گردیده و باعث تجمع حشرات و پیدایش بیماریها در جنگل می گردد. امروزه می دانیم که آتش سوزی برای بهبود وضعیت سلامتی جنگل ها امری ضروری است. چون امروزه شرایط بگونه ای است که احتمال آتش سوزیها ی بزرگ و شدید رو به افزایش است و تعداد زیادی از مردم در جنگلها یا نزدیک جنگل ها زندگی می کنند ، نیاز به ایجاد آتش سوزیهای کنترل شده ( خود خواسته ) بیش از پیش احساس می شود .
به این منظور هر ساله در فصول بهار و پاییز ( هنگامیکه شرایط برای ایجاد آتش سوزی آرام و کم وسعت مهیاست ) اقدام به ایجاد آتش سوزیهای خود خواسته می نمائیم . بوسیله آتش سوزیهای خود خواسته می توانیم حریق در جنگلها را به کنترل در آوریم و اثرات جانبی آنرا خودمان تعیین کنیم و یا اینکه می توانیم صبر نموده و اجازه دهیم جنگل ها خود آتش گرفته ( بوسیله عوامل طبیعی ، مثل رعد و برق و . . . ) و شاهد خسارات جبران ناپذیر آن باشیم .
آتش سوزیهای خود خواسته :
مردم و مسئولین در جنگل طی کلامات ( واقع در کشور آمریکا ) تلاش نموده اند با استفاده از حریق های خود خواسته خطر آتش سوزیهای عظیم را کاهش داده و موجب ارتقاء و بهبود حیات طبیعت گردند . طی ده سال گذشته پیشرفتهای عظیمی در استفاده از آتش سوزیهای خود خواسته حاصل شده و سطح زمینهای در معرض حریق قرار گرفته افزایش چشمگیری داشته است .
به هر حال چالش های مهمی ، زمین داران رااز برافروختن آتش های خودخواسته برحذر داشته . این چالش ها شامل شرایط آب و هوایی ، زمان موردنیاز برای تکمیل برنامه آتش سوزیها ی خود خواسته ، قوانین مختلف دولتی و گاهی اثرات سوء آتش سوزی بر کیفیت هوا می باشند. پس از سوختن 5/6 میلیون جریب جنگل در سال 2002 که بزرگترین آتش سوزی سالهای اخیر می باشد. نیاز به کاربرد حریق های خود خواسته و سایر امکانات به شدت محسوس گردید.
وزارت کشاورزی و وزارت کشور برنامه این بنام « برنامه ملی آتش » طرح ریزی کرده اند تا با اثرات مخرب آتش بر جوامع روستایی مقابله کنند و از ایجاد تسهیلات آتش نشانی در آینده مطمئن گردند. کاستن از سوختهای طبیعی موجود درجنگل ، استفاده از آتش سوزیهای خود خواسته و سایر امکانات از جمله راهکارهای مورد تأکید در « برنامه ملی آتش » است .
کنگره آمریکا بودجه آتش نشانی جنگل را افزایش داده تا بدین وسیله باعث کاهش سوختهای طبیعی در زمین های دولتی گردد. در این ارتباط بیشترین تأکید برای اماکن مسکونی درون جنگل قرار گرفته تا از خسارت و تلفات انسانی جلوگیری شود .
«استفاده از روشهای مکانیکی و آتش سوزیهای خودخواسته در مجاورت اماکن پر خطر »
مدیریت کاهش سوختهای جنگلی باید به مرحله اجرا گذاشته شود تا اهداف مورد نظر «برنامه ملی آتش » جامه عمل بپوشد.
مسئولین جنگل ملی کلامات (klamath) به همراه زمین داران بخش خصوصی به طور جدی مشغول کنترل سوخت طبیعی در جنگل می باشد . این تلاشها بخشی از برنامه های ما جهت کاستن از خطر تلفات انسانی و خسارات وارده به املاک توسط حریق های کنترل نشده می باشد . با تأکید روز افزون بر حفاظت مناطق حدفاصل جنگل وشهر ، ما مشغول بکارگیری روشهای مکانیکی در کنار استفاده از حریق های خود خواسته می باشیم .
آتش سوزیهای خودخواسته به عنوان اولین راه حل به تنهایی کارایی لازم را ندارند . دلیل این امر هم تراکم زیاد جنگلهاست. سوختهای نردبانی ( گیاهان متراکم روئیده بر سطح زمین که تا قسمتهای بالایی درختان گسترش یافته ) برخی مناطق را در معرض آتش سوزیهای وسیع و کنترل نشده قرار میدهد . آتش سوزیهای خود خواسته و روش مکانیکی به طور همزمان بکارگرفته می شوند.تا آتش سوزیهای ناخواسته راکنترل کنند و آتش را از حالت ویرانگری تحت کنترل در آورند بطوریکه هم برای ساکنین و هم آتش نشانان بی خطر باشد.
روش مکانیکی کاستن سوخت در جنگل به دو طریق انجام می پذیرد . در مناطق جنگلی درختان تنک شده تا از تراکم موجود کاسته شود .شاخه های پایین درختان قطع گردیده تا از رسیدن آتش به قسمتهای فوقانی درخت جلوگیری شود .
شاخه های جمع آوری شده حاصل از تنک کردن جنگل پس از خشک شدن سوزانده می شوند .در جنگلهای دارای پوشش گیاهی خشک مثل ( پاندرساپاین) پس از اعمال روش مکانیکی برای تنک کردن جنگل را می سوزانیم . جنگل ملی کلامات ترکیبی از روشهای مکانیکی کاهش سوخت ، سوزاندن تل های حاصله از بریدن شاخه درختان وسوزاندن زمینهای جنگلی استفاده می کند .
منبع : اینترنت
Klamath notional forest
1ـ در شش ماه نخست سال 1382 در داخل جنگل لویزان 15 مورد حریق رخ داده که همگی توسط آتش نشانی جنگل مهار شد که عمدتاً به وسعت 50 تا 200 متر مربع بوده و از این 15 مورد حریق فقط سه حریق از آتش نشانی تهران کمک گرفته شده است .
