نویسنده:
[ شهرام علمداری ] - رئیس موسسه آموزش عالی علمی – کاربردی جمعیت هلال احمر
خلاصه مقاله:
دراکثر کشورهای دنیا، در برنامه توسعه توجه کمتری به شرایط اضطراری وبحران ها می شود. اغلب مرسوم است که برنامه ریزان توسعه وبحران جداازهم کار کنند وهمین امر باعث می شود که ناهماهنگی هایی در امر برنامه ریزی توسعه وبحران ایجاد شود.
باتوجه به اینکه یکی از شاخص های مهم توسعه کشور ها، میزان آمادگی جامعه آنها در برابر انواع مختلف بحران ها است، درتعداد کمی از کشورهای دنیا، برنامه های توسعه وبحران دارای بخش های حاوی راهکارهای لازم برای آماده سازی جوامع می باشند. درواقع می توان گفت که تعداد کمی از کشورهایی که دارای برنامه جامع مدیریت بحران در برنامه توسعه خود هستند، به فاز آمادگی توجه نموده اند وبیشتر توجهات به فاز مقابله دربحران معطوف شده است.
نویسنده:
[ شهرام علمداری ] - رئیس موسسه آموزش عالی علمی – کاربردی جمعیت هلال احمر
خلاصه مقاله:
دراکثر کشورهای دنیا، در برنامه توسعه توجه کمتری به شرایط اضطراری وبحران ها می شود. اغلب مرسوم است که برنامه ریزان توسعه وبحران جداازهم کار کنند وهمین امر باعث می شود که ناهماهنگی هایی در امر برنامه ریزی توسعه وبحران ایجاد شود.
باتوجه به اینکه یکی از شاخص های مهم توسعه کشور ها، میزان آمادگی جامعه آنها در برابر انواع مختلف بحران ها است، درتعداد کمی از کشورهای دنیا، برنامه های توسعه وبحران دارای بخش های حاوی راهکارهای لازم برای آماده سازی جوامع می باشند. درواقع می توان گفت که تعداد کمی از کشورهایی که دارای برنامه جامع مدیریت بحران در برنامه توسعه خود هستند، به فاز آمادگی توجه نموده اند وبیشتر توجهات به فاز مقابله دربحران معطوف شده است.
دراکثر کشورها رسم براین بوده وهست که سازمان های خاصی مانند سازمان دفاع غیرنظامی ویا حتی ارتش، مسئول مدیریت بحران در حوادث وسوانح هستند. نتایج مطالعات تحقیقی از کشورهایی مانند بنگلادش، جزایر سلیمان وهند نشان داده است که آموزش مردم ووارد نمودن آنها به برنامه ریزی جامعه خودشان، می تواند اثرات معجزه آسایی در کاهش عوارض جانی ومالی حوادث داشته باشد. در سال های اخیر همه برنامه ریزی های کلان در جهان وبخصوص سازمان های بین المللی در جهت استفاده از برنامه های مبتنی برجامعه برای تقویت مدیریت بحران درکشورهابوده است. کشور ما در سال های دفاع مقدس وقبل وبعد از آن دارای تجربه بسیار بالایی در این امر بوده است وهمانگونه که دراین مقدمه خواهدآمد، می تواند باتوجه به آموزه های مکتبی قوی (ولایتمداری، تفکر بسیجی و نهضت نرم افزاری)، به عنوان الگوی اصلی این مدل از مدیریت بحران مطرح باشد.
همانگونه که در متن کتاب خواهدآمد، افزایش کمک های بشردوستانه که می توانست به عنوان یکی از فرصت های بزرگ ملی وبین المللی مطرح باشد، به دلیل عدم توجه کشورها به آماده سازی جوامع تبدیل به یک معضل ملی وبین المللی شده است. وقتی افراد یک جامعه دربرنامه ریزی توسعه وبحران جامعه خود دخیل نباشند، استخراج نیازها توسط افراد خارج از جامعه رخ داده وواقعی نخواهدبود. بنابراین در زمان استمداد از خارج جامعه، یا نیازهامشخص نیستند ویا واقعی نمی باشند وهمین امر باعث می شود که کمک های ارسالی بصورتی بی هدف وارد جامعه شده ودر محل اصلی خود استفاده نشوند. خطر این نوع کمک ها، آسیب به توسعه جوامع وایجاد بحران های اجتماعی است.
بهسازی انگیزشی مدیران اولین قدم در مدیریت بحران در این یادداشت کوتاه نگارنده سعی بر آن دارد که با تبیین دو نگرش راهبردی وتاکتیکی نسبت به بحران، کنش و واکنش مدیران را مقایسه ای تطبیقی نموده و با شبیه سازی آثار عملکردشان، عملکرد بهینه را نشان دهد. |
نگرش به مدیریت بحران از دو نگاه تاکتیکی و راهبردی قابل تعریف بررسی می باشد. در نگاه اول (تاکتیکی) مدیریت بحران از زمانی آغاز می شود که در یک محدوده جغرافیایی یک یا چند فاکتور حیاتی و لازم جامعه دچار اختلال وعدم تعادل می شود. در این هنگام مدیران با بسیج توان و پتانسیل، منابع موجود را در جهت مهار بحران و نرمال سازی شرایط استفاده می کنند تا زمانی که بین منابع ونیازها تعادل ایجاد شود. این نوع نگاه متداولترین نگرش مدیران جامعه است و به جهت حاکمیت این تفکر مدیران زمانی در مورد ایمنی پیشگیرانه ومقاوم سازی [در یک حوزه خاص] سرمایه گذاری مادی و معنوی می کنند که تهدید را به طور ملموس حس کنند که البته در صورت اقدام برنامه ریزی شده و کنترل شده، بحران به سمت مهار پیش خواهد رفت.
اما در نگرش راهبردی؛ مدیران نه تنها بحران را مهار می کنند بلکه چالش های ناشی از بحران را تبدیل به فرصت کرده و از توان و انرژی نهفته اجتماعی حاصل از واکنش طبیعی به بحران، در جهت منافع و مصالح حوزه تحت مدیریت خویش استفاده می کنند نمونه هایی از این نحوه مدیریت را می توان در حاکمیت عالی کشور مشاهده نمود به طور مثال در زلزله بم چنان شور عظیمی ایجاد شد که در نتیجه آن امروز شاهدیم که شهر بم روند رشد بسیار سریعی را در مقایسه با قبل از زلزله طی می کند و آینده به مراتب بهتری را در پیش روی دارد.
باید اذعان داشت مدیران استراتژیک بحران را جزئی غیر قابل چشم پوشی در محاسبات و برنامه ریزی ها می پندارند و به این سبب گزینه های مختلفی را در صورت بروز بحران پیش بینی وبهترین گزینه را انتخاب خواهند کرد و با سرمایه گذاری های مادی و معنوی در حوزه های پیشگیری و بهسازی همه جانبه، حداکثر استفاده را از منابع انسانی و مالی خواهند نمود.
بنابراین در اولین اقدام، بهسازی انگیزشی مدیران در جهت حاکمیت تفکر راهبردی در مدیران بحران از اولین ضرورت هایی است که مدیران را به سمت سرمایه گذاری بلند مدت سوق می دهد و به این ترتیب جامعه نسبت به بحران تا حدی واکسینه خواهد شد و در صورت برخورد هر کوه یخی به کشتی امنیت و رفاه جامعه کمترین آسیب متوجه شهروندان خواهد شد. به امید چنین روزی ... انشاا...
محمد شکرچیان، مدیر اجرایی مرکز مقاوم سازی ایران قطب نقش جهان (اصفهان) برگرفته از: فصلنامه عمران و مقاوم سازی، شماره سوم، سال اول، پاییز 86، صفحه 15 |
|
مشخصات فنی اتاق بحران |
|
اتاق بحران به منظور فرماندهی عملیات در زمان قبل ، حین و بعد از وقوع بحران طراحی و ساخته می‌شود که علاوه بر استحکام در برابر زلزله می بایست به وسایل و ابزار آلات پیشرفته به شرح زی مجهز باشد : |
1. اتاق بحران برای زلزله‌های بسیار شدید، حریق و دیگر حوادث طبیعی شده طراحی شده تا هیچ گونه آسیبی در هنگام وقوع بحران به آن وارد نشود .
2. ساختمان فوق می‌بایست کلیه تجهیزات لازم خود را از جمله سوخت، منابع ذخیره گاز ،وسایل کمکهای اولیه، ابزار و ادوات لازم ، غذا و پوشاک و دارا بوده و در مواقع بحران نیازی به تامین منابع از خارج ساختمان نداشته باشد.
3. در اینساختمان می‌بایست شرح وظایف ، آموزش‌های لازم و تامین مسکن کلیه افراد کلیدی در نزدیکی این ساختمان بوده، به گونه ای که ظرف مدت چند دقیقه د این ساختمان حضور یابند .
4. پلیس مخصوص جهت محافظت از ساختمان و انجام امور محموله ، در تمامی اوقات آماده به کار باشند.
5. ساختمان فوق علاوه بر تامین برق از شبکه توزیع، مجهز به ژنراتور تولید اضطراری برق باشد.
6. این مرکز علاوه بر تامین آب از شبکه شهری می‌بایست دارای چاه مجهز به پمپ باشد تا آب مصرفی را در مواقع اضطراری تامین کند. در مواقع عادی می‌توان از آب چاه برای شست و شو و آبیاری استفاده نمود.
7. این ساختمان می‌بایست دارای دستگاه چیلر و موتور خانه برای تامین آب سرد و گرم و سرمایش و گرمایش با استفاده از سوخت گاز و گازوئیل باشد.
8. این مرکز ضمن استفاده از گاز شهری می بایست دارای منابع مستحکم و مقاوم در برابر زلزله جهت ذخیره آب باشد.
9. در اتاق کنترل این ساختمان باید برای کلیه مدیران اجرایی که باید در مواقع بحران در این اتاق حضور داشته باشند پیش بینی لازم برای این که ه شخصی مستقیما بتواند با رایانه مستقر بر روی میزش با دسترسی به اینترنت کارهای محوله‌اش را انجام دهد ،شده باشد.
10. در اتاق کنترل این ساختمان ، صفحه نمایش‌هایی نصب گردد که کلیه نقاط شهری توسط دوبین‌های مستقر در آن نقاط ، به طور زنده تحت پایش بوده و شبکه‌های تلویزیونی امکان پخش مستقیم آنها را داشته باشند و تصاویر هر کدام از آنها قابل نمایش در دو پرده اصلی نمایش اتاق کنترل را داشته باشند.
11. در جنب اتاق کنترل ، باید اتاق فرمان که امکان کنترل کلیهتاسیسات ، صدا و تصویر را دارد واقع گردد.
با توجه به تمام شرایط ذکر گردیده ساختمان اتاق بحران می‌بایست شامل قسمت‌‌های زیر باشد:
1. انبار وسائل.
2. ژنراتور برق اضطراری.
3. تاسیسات . HVAC.
4. راه زیر زمینی اضطراری برای ورود و خروج.
5. اتاق مدیریت بحران .
6. اتاق کنترل .
7. تاسیسات رادیویی.
8. دفتر آتش نشانی.
9. دفاتر امور اداری.
10. مرکز کمکهای امدادی.
11. دفتر مدیر عامل.
12. دفتر دبیر کل( مدیر کل دفتر مدیریت بحران ) دفتر منشی دبیر کل
13. اتاق کنفرانس و جلسات فوری و اضطراری.
14. اتاق کنترل مصاحبه و اطلاع رسانی .
15. اتاق کنترل شبکه .
16. قسمت اداری آتش نشانی .
17. قسمت آموزش آتش نشانی .
18. استودیوهای فیلم برداری .
19. اتاق مخابرات جهت دریافت پیام های فوری .
20. اتاق افراد کشیک .
21. دفتر حراست .
22. روابط عمومی .
23. آسانسور .
ویژگی‌های شهرک بین المللی امداد و نجات
همانطور که بیان شد کشور ما در معرض حوادث طبیعی و بحران‌ها بوده است از این رو، به کارگیری امکانات و تجهیزات موجود ، پیش بینی و تامین نیازهای اساسی و اضطراری آسیب‌دیدگان در هنگام بلایای طبیعی و بحران ، به منظور ارایه خدمات نجات و امداد رسانی ضروری است، لذا این مشاور تاسیس شهرک بین المللی امداد و نجات را بر اساس اهداف و وظایف زیر پیشنهاد می‌نماید.
اهداف کلی تاسیس شهرک بین المللی امداد و نجات
اهداف شهرک بین المللی امداد نجات ، آموزش و تجهیز نیروی انسانی و امکانات جهت انجام عملیات امداد و نجات در هنگام وقوع بحران های زیر می‌باشد :
1. امداد و نجات به هنگام وقوع زلزله.
2. امداد و نجات به هنگام وقوع سیل .
3. امداد و نجات به هنگام وقوع طوفان .
4. امداد و نجات به هنگام وقوع زمین لغزش (رانش )
5. امداد و نجات به هنگام وقوع حریق ( آتش سوزی جنگل ها ، چاههای نفتی و.....)
6. امداد و نجات مسمومان مواد شیمیایی .
7. امداد و نجات در زمان بمباران هوایی میکروبی و غیر میکروبی شهری در زمان وقوع جنگ .
8. آموزش حفاظت شخصی در برابر حملات هوایی شیمیایی و غیر شیمیایی در زمان وقوع جنگ .
9. امداد و نجات و اسکان آوارگان و مجروحان جنگ .
10. آموزش عملیات زنده‌یابی توسط انسان با استفاده از تجهیزات پیشرفته و حیوانات ( سگ های آموزش دیده )
11. آموزش مقابله و خنثی نمودن تسلیحات عمل نکرده درزمان جنگ و عملیات تروریستی .
روند احداث شهرک بین المللی امداد و نجات
به منظور احداث شهرک بین المللی امداد و نجات می‌بایست مراحل زیر انجام پذیرد :
1. مکان یابی محل احداث شهرک بین المللی امدادونجات .
2. انجام مطالعات زیست محیطی .
3. انجام مطالعات اقلیمی ، اقتصادی ، فرهنگی ، جمعیتی و تدوین افق‌های بلند مدت و میان مدت .
4. تحلیل خطر پذیری منطقه در مقابل بحران های موجود .
5. انجام مطالعات ژئوتکنیک ، نقشه برداری و .... GIS .
6. کد گذاری سایت و ارایه طرح های زیر :
• طرح دسترسی ، راه و باند .
• طرح معماری .
• طرح سازه .
• طرح تاسیسات مکانیک و برق .
• طرح محوطه و فضای سبز.
اولویت‌های جانمایی شهرک بین المللی امداد و نجات
به منظور تعیین محل احداث شهرک بین المللی امداد و نجات باید با توجه اولویت های زیر اقدام نمود .
1. دسترسی آسان از نقاط مختلف کشور .
2. مجهز بودن به امکانات حمل ونقل زمینی ، ریلی و هوایی در محل اداث شهرک به منظور امداد و اعزام نیروهای امدادی در کم ترین زمان ممکن .
3. خطرپذیریکم منطقه در مقابل بلایای طبیعی .
4. دور بودن از مرزهای زمینی ب سایر کشورها به منظور کاهش خطر در زمان وقوع جنگ .
5. وجود قابلیت منطقه جهت برپا نمودن کمپینگ های شبانه روزی در محیط طبیعی مانند رودخانه ، جنگل و......
با توجه به الویتهای فوق الذکر و بررسی های به عمل آمده توسط این مشاور احداث شهرک بین المللی امداد و نجات به مرکزیت استان اصفهان و در حدود منطقه بزرگراه اصفهان – شیراز پیشنهاد می گردد .
کاربری‌های لازم سایت شهرک بین المللی امداد و نجات
این مشاوره بر اساس مطالعات و بررسی های انجام گرفته سایتی به مساحت حدود 34 هکتار با مشخصه‌های طبیعی
جغرافیایی و اقلیمی زیر را پیشنهاد می‌کند .
کاربری‌های خاص عملیات امداد و نجات
در این کاربری جهت انجام عملیات امداد و نجات 4 بخش زیر پیش بینی شده است :
1. بخش امدادو نجات جاده‌ای ، کوهستانی ، دریایی و هوایی .
2. بخش امداد و نجات در هنگام وقوع بلایای طبیعی.
3. بخش امداد و نجات در هنگام وقوع جنگ .
4. بخش نگهداری تجهیزات زنده یاب و حیوانات آموزش دیده خاص .
کاربری‌های آموزش‌های خاص
در این کاربری جهت انجام آموزش های تخصصی 3 بخش زیر پیش بینی شده است :
1. تونل باد .
2. اتاق مدیریت بحران .
3. میز لرزان .
کاربری‌های عمومی
در این کاربری جهت انجام امور عمومی ، 6 بخشزیر پیش بینی شده است :
1. بخش اردوگاه ،کمپینگ ، اسکان موقت و خوابگاه .
2. بخش اداری .
3. رستوران و سلف سرویس‌ها .
4. بخش تاسیسات و نگهداری .
5. انبار‌ها .
6. حراست و نگهبانی .
کاربری‌های پزشکی
در این کاربر جهت انجام امور پزشکی 3 بخش زیر پیش بینی شده است :
1. بخش بیمارستان و درمانگاه .
2. بخش بیمارستان صحرایی .
3. بخش اورژانس هوایی .
کاربری حمل و نقل زمینی و هوایی ( عمومی و امدادی )
در این کاربری جهت انجام حمل ونقل عمومی و امدادی 5 بخش زیر پیش بینی شده است :
1. باند هلی کوپترهای امدادی .
2. پایانه‌های مسافر بری .
3. تدارکات و ترابری داخلی .
4. توقف‌گاه خودروهای امدادی .
5. توقف‌گاه آتش نشانی .
کاربری‌های تفریحی ، ورزشی ، فرهنگی و هنری با عملکرد امداد و نجات .
در این کاربری 5 بخش زیر پیش بینی شده است :
1. سالن ورزشی چند منظوره و دیواره صخره نوردی .
2. استخر مجهز شنا و شیرجه .
3. تله کابین .
4. سالن‌های مسابقات امدادی و پیست دوچرخه سواری .
5. سالن با تجهیزات ویژه مرداب ، سد و تونل مصنوعی در مقیاس کوچک .
راه کارها و پیشنهادها
در این مجموعه تلاش بر این بوده است که با نگرش ازبیرون به برنامه ریزیها و اقدامات مجموعه‌های دست اندرکار در امر مدیریت بحران و مقایسه فعالیت‌های صورت پذیرفته ، نقاط ضعف و قوت ، شناسایی و بر اساس آن راهکارهایی پیشنهاد گردد تابا تقویت فعالیت های انجام شده ، شرایط مدیریت بحران در کشور با اقدامات میان مدت و بلند مدت بهبود یافت .
سازماندهی و اصلاح ساختار مدیریت بحران
اقدامات گسترده ای در سال گذشته در امر سازماندهی مدیریت بحران در کشور آغاز شده است که با بررسی اقدامات انجام شده ، پیشنهادات زیر برای بهبود وضعیت مدیریت بحران کشور ارایه می‌گردد.
تدوین برنامه استراتژیک مدیریت بحران کشور
زلزله و مدیریت بحران نیازمند یک نگاه برنامه‌ای و توسعه‌ای است و باید برای اصلاح ساختار مدیریت بحران یک برنامه استراتژیک و کلان نگر تهیه شود و بر اساس آن شرح وظایف تمامی دستگاه‌ها و بخش‌ها برای امداد و نجات حادثه دیدگان و بازسازی مناطق آسیب دیده در زیر یک فرماندهی واحد تبیین گردد.
اصلاح ساختار مدیریت بحران کشور
ساختارمدیریت بحران کشور با نگاه ویژه به نکات زیر اصلاح گردد :
1. ایجاد مدیریت واحد ساختار مدیریت بحران کشور به منظور هماهنگی بین نهادهای مختلف ،پاسخ گویی مناسب و مسوولیت پذیری مستقیم .
2. تعیین جایگاه ، وظایف و مسوولیت دولت ، بخش‌های خصوصی ، نهادهای مدنی و گروه‌های داوطلب به صورت شفاف و در سطوح مختلف ملی ، استانی، شهری .
3. اصلاح شرح وظایف ستاد‌های ملی ،منطقه‌ای، استانی با هدف بهره مندی از امکانات موجود و واگذاری مسوولیت تخصصی به دستگاه های مربوطه .
تاکید بر آموزش همگانی و ارتقا فرهنگ ایمنی در برابر زلزله
اجرای برنامه‌های خاص در مناطق مختلف کشور به منظور آگاهی از چگونگی کاهش اثرات بحران و مقابله صحیح با آن می‌باشد.
انواع آموزش
برنامه‌های آموزشی به دو بخش زیر تقسیم می‌شود :
برنامه‌های آموزشی تخصصی
این برنامه‌ها برای افراد متخصص که به واسطه داشتن مسوولیت های خاص ، امر هدایت و کنترل یکی از بخش‌های درگیر با بحران و یا آسیب پذیر را به عهده دارند ، پیشنهاد می‌شود.
مدیران و مسوولان باید نسبت به مسائل بحران شناخت کافی پیدا کنند زیرا به عنوان تصمیم گیران و مجریان برنامه‌ها می توانند با کاربرد اطلاعات و دانش تخصصی باعث کاهش آثار بحران شوند .
افراد و گروه‌هایی که در برنامه‌های آموزش تخصصی می‌توانند شرکت نمایند عبارتند از :
1. مدیران و مسوولان اجرایی شهرها .
2. سیاست گذاران.
3. متخصصان و کارشناسان ( مهندسان .پزشکان و ... )
4. مدیران و مسئوولان آموزشی ( دانشگاهی . مدرسه‌ها و ...)
5. مدیرا و مسئوولان بخش‌های تولیدی و صنعتی.
برنامه‌های آموزشی علمی
این برنامه برای ارتقا دانش و آگاهی عموم مردم که در صد بالایی از اقشار جامعه را تشکیل می‌دهند پیشنهاد می‌شود زیرا اکثر مردمی که در مناطق با خطر نسبی بالا زندکی میکنند آگاهی بسیار کمی نسبت به موضوع دارند و هدف از این برنامه آشنا کردن مردم با خطرپذیری منطقه و روش های اولیه مقدماتی برای مقابله با بحران می باشد.
افراد و گروه هایی که بیشتر می توانند در برنامه های آموزش عمومی شرکت نمایند عبارتند از :
1. دانشجویان و دانش آموزان
2. کارمندان
3. مشاغل آزاد
4. سایر اقشار
روش‌های آموزشی
در خصوص معرفی بحران ، روش های مقابله اولیه با بحران و کاهش صدمات و انتقال و آگاهی بخشیدن به گروه‌های مختلف جامعه می توان کارهای زیر را پیشنهاد نمود :
1. ایجاد مراکزی برای معرفی انواع بلایا و آموزش عملی برای مقابله با آنها .
2. اقدامات از طریق مراکز دانشگاهی و مدرسه ها
3. اقدامات از طریق مراکز دانشگاهی و مدرسه ها
4. برگزاری مانورهای آموزشی
5. تشکیل دوره های تخصصی کوتاه مدت و بلند مدت برای مدیران و کارشناسان .
6. برگزاری سمینار و گردهمایی
7. برپایی نمایشگاه و موزه زلزله .
8. تهیه پوسترهای تبلیغاتی و پیام های ایمنی .
9. استفاده از جراید و مجلات .
تغییر نگرش مهندسی به نگرش مدیریتی در مقابل زلزله
تجربه کشور های موفق درمقابله موید این امر است که به طور کلی تفکرات و روش های نرم افزاری ( مدیریتی ) بر موارد مشابه به سخت افزاری ( مهندسی ) اولویت و برتری دارد. برای شفاف تر شدن بعضی تفاو‌های این دو نگرش موارد ذکر شده در جدول فوق اشاره می‌کردد .
تفاوت‌های نگرش مدیریتی و مهندسی در مقابله زلزله در واقع نگرش مدیریتی بسیار فراتر از نگرش مهندسی و جامع تر از آن می‌باشد . سیطره نگرش مهندسی نگرش مهندسی بر مدیریت بحران کشور باعث گردیده تا قادر به درمان معضلات کشور نموده و چون دستورالعمل های مبتنی بر تفکر و نگرش سخت افزاری مهندسی بوده‌اند از توجه به پارامتر‌های عمده نرم افزاری مدیریتی یعنی زمان ، هزینه ، نیروی انسانی و نظایر آنها غفلت کنیم .
اولویت دادن به تفکر صرف مهندسی مقاوم سازی با توجه به مشکلات عدیده مدیریتی آن ، جزئ در مواقع به خصوصی عملی نبوده و نیازمند ده سال زمان ، هزینه و نیروی انسانی بالایی خواهد بود . اصرار بر این تفکر به عنوان اولویت اصلی مدیریت بحران عواقب بسیاری از نظر تلفات انسانی و خسارات مالی به دنبال خواهد داشت البته مقاوم سازی در جای خود و در نمونه های ممکن و در دراز مدت می‌تواند بسسیار مفید باشد در صورتی که اقدامات اضطراری ، نوسازی مقاوم و پیش بینی و هشدار در کوتاه و میان مدت از اولویت بیشتری نسبت به مقاوم سازی که اقدامی بلند مدت است برخوردار باشند. نگرش مهندسی ( سخت افزاری ) | نگرش مدیریتی (نرم افزاری) | مقاوم سازی | ایمن سازی | سازه‌ها تخریب نشوند | مردم کشته نشوند | تعیین وضعیت نیرو ها و تغییر مکان‌ها | تعیین وضعیت زمان ، هزینه | استفاده بهینه از بروز آسیب‌های فیزیکی | استفاده بهینه از نیروی انسانی و امکانات | پیش گیری از بروز آسیب‌های فیزیکی | پیشگیری از آسیب‌های سیستمی و عوارض ثانویه | سازه‌ها را خوب بسازیم | انسان‌ها را خوب تربیت کنیم | سازه‌ها را آماده کنیم | انسان‌ها و امکانات را آماده کنیم |
اصلاح ساختار کلی ساخت و ساز در کشور
اصلاح ساختار کلی ساخت و ساز یک راه کار پیشگیرانه اصلی و دراز مدت برای شهرها و روستاها می‌باشد . در کشور ما متاسفانه امر ساخت ساز در اختیار افراد ناآشنا و غیر متخصص بوده و به علت سودهای غیر طبیعی در بخش مسکن ، ساخت و ساز اصولی و ایمن فراموش شده است .
برای بهبود فرآیند ساخت و ساز نیازمند یک عزم ملی بوده و آحاد مردم باید در تحقق آن تلاش نمایند . راه کارهای زیر برای اصلاح ساختار ساخت و ساز پیشنهاد می گردد :
1. ارجاع ماده33 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان .
2. بهره گیری از مصالح استاندارد و فناوری نوین .
3. به کارگیری عوامل اجرایی ماهر و صلاحیت دار .
4. بستر سازی برای حضور بیمه برای تضمین کیفی ساخت و ساز .
5. فعال نمودن نهادهای مدنی .
اقدامات پیشگیرانه تخصصی و مهندسی
اقدامات زیر به عنوان اقدامات پیشگیرانه پیشنهاد می‌گردد :
1. تهیه ، تدوین وبازنگری ضوابط و معیارهای فنی.
2. تهیه نقشه‌های هم شتاب و طیفهای ویژه ساخت‌گاه .
3. پهنه بندی خطر نسبی .
4. ارزیابی و نظارت دقیق بر عملکرد دستگاه‌های اجرایی، مشاوران و پیمانکاران و اعمال برخورد‌های تشویقی و بازدارنده به صورت جدی و مستمر .
5. حمایت و پشتیبانی از طرح های مقاوم سازی ساختمانهای دولتی مهم ، تاسیسات زیر بنایی و شریان‌های حیاتی کشور .
6. پشتیبانی و استمرار اقدامات انجام شده برای بهسازی مسکن روستایی .
7. اقدام عاجل برای نوسازی بافت های فرسوده شهرهای پرجمعیت .
8. اجرای برنامه‌های تشویقی برای مقاوم سازی ساختمانهای مسکونی . نویسنده: امیر محمود زاده برگرفته از نشریه پیام ساختمان شماره 41 صفحه 33و34 |
|
برنامه‌ریزی استراتژیک ضرورت اصلی مدیریت بحران زلزله در تهران |
|
اشاره: در میان خطرات طبیعی که شهر تهران را تهدید می‌کند، زلزله اصلی‌ترین و مهمترین آنهاست. برحسب آمار مراکز علمی، در صورت وقوع زلزله‌ای با قدرت 7 ریشتر در تهران، بیش از سیصدهزار نفر تلفات انسانی به بار خواهد آورد. |
هدف اصلی هر برنامه‌ریزی، تقلیل خسارت‌های زلزله و تبدیل آن از بحران به پدیده طبیعی است. این هدف نیازمند پیش‌بینی اقدامات در سه دوره جداگانه پیشگیری، زمان بحران و دوره پس از حادثه است.
برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته دستگاه‌های مسوول کشور عمدتاً به عملیات زمان بحران معطوف شده است. در صورتی که هدف اصلی عمده‌ترین اقدامات را متوجه دوره پیشگیری می‌نماید.
بررسی قوانین جاری کشور حاکی از آن است که پرداختن به مساله زلزله عمدتاً در حد هماهنگی دستگاه‌ها و بدون ضمانت اجرایی حداقلی است. اقدامات مؤثر پیشگیرانه نیازمند نوعی برنامه‌ریزی استراتژیک است که به صورت برنامه پایه و میان بخشی در وظایف جاری سازمان‌ها اثر جدی بر جای گذارده و روش‌های کنترل و ارزیابی ویژه‌ای برای آن تدارک شود. این مقاله به معرفی و پیشنهاد فرآیند برنامه مذکور و طرح ضرورت‌های اجرا و اداره آن می‌پردازد.
جوامع توسعه یافته امروز با پیش‌بینی تدابیر لازم بخش اعظم خسارت‌های زمین لرزه را مهار کرده و زلزله را دیگر بلا نمی‌شناسند. لکن در ایران زلزله همچنان یک حادثه مخاطره‌آمیز است. قرارگیری فلات ایران در موقعیت فراوانی رویداد زلزله، پراکندگی مراکز جمعیتی، قدیمی بودن ساختمان‌ها به دلیل تاریخمند بودن جامعه ایرانی و شرایط غیرفنی حاک بر ساخت و ساز علی‌الخصوص در بخش ساختمان باعث گردیده تا جامعه ما در دوره‌های پی در پی تلفات انسانی و زیان‌های اقتصادی سنگینی را متحمل شود.
برنامه‌ریزی استراتژیک شیوه‌ای است نظام یافته جهت اخذ تصمیمات و اجرای فعالیت‌ها در خصوص شکل‌دهی و رهنمود یک سیستم، کارکرد و علل آن که وجوه افتراق آن با سایر روش‌های برنامه‌ریزی را به شرح زیر می‌توان برشمرد:
- گردآوری گزینشی اطلاعات
- تعیین اهداف و تحلیل هدفمند داده‌ها
- مشارکت تصمیم‌سازان
- تبیین و ارزیابی گزینه‌ها
- بررسی نتایج تصمیمات
- تأکید بر اجرای موفقیت‌آمیز برنامه
تعدد حوادث ناگوار ناشی از زمین لرزه در شهرهای مختلف و ضرورت رسیدگی‌های سریع برای نجات حادثه‌دیدگان پس از آن، ساخت و سازهای سریع برای اسکان بازماندگان، ذهنیت نادرستی از مدیریت بحران را در میان دستگاه‌های مسوول رایج ساخته که اقدامات اصلی آنها را ناظر به دو دوره زمان بحران و بازسازی پس از آن منحصر ساخته است. در حالی که فراوانی زلزله در ایران و شرایط ساخته‌های ما ایجاب می‌نماید در برخورد با این پدیده چاره‌اندیشی حکیمانه‌تری صورت گیرد.
براساس پیش‌بینی مراکز مسوول چنانچه زلزله‌ای با قدرت 7 ریشتر در تهران رخ دهد بین 300 تا 500 هزار نفر کشته خواهند شد (جایکا، 1379 و پژوهشگاه زلزله، 1380) معادل 65 درصد برآورد گردیده است (پژوهشگاه زلزله، 1380)
در مطالعه JICA مدل‌های متفاوتی براساس شرایط دینامیکی گسل‌های مختلف تهران مورد آزمایش قرار گرفت که در نهایت مشخص گردید مدل گسل ری بیشترین خسارت را در پی دارد و در نتیجه خسارت‌های ناشی از این مدل باید به عنوان مبنای برنامه‌ریزی بحران انتخاب گردد.
در این مدل خسارت‌های زیادی نیز به تأسیسات زیربنایی شهر اعم از شبکه‌های زیرساختی و راه‌ها و پل‌ها وارد می‌آید که خود جداگانه موجب ایجاد خسارت‌های انسانی و مادی شده و مانع کمک‌رسانی و نجات حادثه دیدگان می‌گردد. بیشترین این خسارت‌ها در مناطق جنوبی تهران متمرکز شده است. (JICA، 1379).
متراکم بودن بافت‌های شهری جنوب تهران، وجود کوچه‌های با عرض بسیار کم و فقدان فضاهای باز شهری که قابلیت استفاده برای پناه گرفتن در موقع زلزله، اسکان موقت، تخلیه آوار و سایر استفاده‌های کمک رسانی را داشته باشد، بر شدت بحران می‌افزاید. (هلال احمر، 1379) جمع‌بندی اثرات زلزله حاکی از آن است که اصلی‌ترین خسارت محتمل، تلفات انسانی کثیر آن است. در مراحل بعدی آسیب‌هایی که به تأسیسات زیرساختی شهر وارد می‌آید و پس از آن خسارت‌های وارده بر ساختمانهای عمومی است. وزن خسارت‌های گفته شده در ایجاد بحران و بلیه معادل نبوده و در میان آنها تلفات کثیر انسانی حجم اصلی مسأله را تشکیل می‌دهد. طبعاً هر گونه برنامه‌ریزی برای کاستن از خسارت‌ها باید ناظر به موارد فوق و با رعایت وزن و اهمیت آنها باشد. از این رو لازم است تا کاستن از تلفات انسانی رویکرد اصلی هر برنامه‌ریزی باشد.
بررسی برنامه‌های جاری مدیریت بحران
در بررسی برنامه‌های جاری و پیشنهادی مدیریت بحران زلزله در شهر تهران موارد زیر مورد توجه قرار گرفته است:
1- برنامه مدیریت بحران سازمان هلال احمر که جز برخی آموزش‌ها یکسره به عملیات دوره وقوع زلزله پرداخته است.
2- طرح جامع مدیریت بحران شهر تهران نیز به ساماندهی عملیات امداد و در دوره بحران معطوف گردیده است.
3- طرح جامع امداد و نجات کشور (پیشنهادی برای ماده 44 قانون برنامه سوم توسعه) به ریاست وزیر کشور و با مشارکت نمایندگان دستگاه‌های مختلف مسوولیت هماهنگی اقدامات را برعهده دارد. در این طرح فعالیت‌های پیشگیری به اقدامات فرعی و جزیی بدل گشته و به یکی از کارگروه‌ها سپرده شده است.
4- اقدامات پیشگیری و کاهش خطرپذیری در برابر زلزله و ایمن سازی ساختمان‌ها و تأسیسات زیربنایی تهران بزرگ تهیه شده توسط وزارت کشور، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، استانداری تهران، هلال احمر و پژوهشکده سوانح طبیعی ایران.
این گزارش نیز مجموعه‌ای از فعالیت‌های انجام شده و پیشنهادی است که فعالیت‌های مشترک دوره‌های مختلف بحران از قبیل آموزش و احکام قانونی، که در عرض هر یک از مراحل چهارگانه قرار می‌گیرد، را به عنوان مراحل جدید برنامه در کنار آ»ها قرار داده است. ارزیابی فعالیت‌های پیشنهاد شده نشان می‌دهد که بسیاری از آنها دارای همپوشانی بوده و فاقد سلسله مراتب اهمیت و ردیف‌های ارائه شده می‌باشند.
در عین حال اکثر پیشنهادات برنامه مذکور مربوط به دوره بحران بوده و در فعالیت‌های مربوط به دوره پیشگیری هیچ بحثی برای کاستن از تلفات انسانی ناشی از تخریب بافت‌های فرسوده به میان نیامده است. فعالیت‌های پیشنهادی این بخش عمدتاً ابنیه عمومی را در بر می‌گیرد.
5- پیشنهادات دیگر از سوی استانداری تهران، مرکز مطالعات زلزله شهرداری تهران و معاونت فنی و عمرانی شهرداری تهران، که علیرغم قرارگیری نام پیشنهاددهندگان آنها در میان گروه‌های نام برده بالا، به صورت جداگانه و در قالب توصیه‌های موردی، برنامه‌های مطالعاتی یا پیشنهاداتی برای درجه در برنامه‌های در دست تنظیم ارائه گردیدند برخلاف موارد مذکور فوق واجد نکات ارزشمندی از توجه به ابعاد پراهمیت موضوع بحران و جنبه‌های پیشگیری آن هستند. لکن این پیشنهادات در شرایط حاضر فاقد ویژگی‌های یک برنامه کامل می‌باشند.
جمع‌بندی ارزیابی برنامه‌های پیشنهادی دستگاه‌های مختلف روشن می‌سازد:
1- برنامه‌های ارائه شده، فاقد نگرش سیستمی بوده و کل‌نگر نمی‌باشند. در غالب آنها از یک فرایند کلان، که معرفی نشده است، بخش‌هایی انتخاب شده و به عنوان راه حل، شرح وظیفه، سازمان و ... ارائه شده است. اگرچه در میان پیشنهادات ارائه شده فعالیت‌هایی را می‌توان یافت که در شیوه سیستمی نیز قابل قبول باشند، لکن به دلیل تعریف نشدن "سیستم یکپارچه هدفمند و متشکل از اجزای مسئول" نتیجه گزارش‌ها تنها به عنوان پیشنهاداتی برای تنظیم "سیستم مورد نظر" قابل استفاده است.
پیشنهادات ارائه شده دستگاه‌ها جزئی‌نگر، بخشی، و غیر متکی به تعریف واحد از مساله می‌باشد. در برنامه‌های مذکور جهت‌گیری اصلی معطوف به اقدامات زمان بحران است. در این نگرش، زلزله کماکان به عنوان بلیه باقی می‌ماند و دولت در صدد مقابله با آن برمی‌آید. این نگرش ناپایدار و غیرمؤثر ارزیابی می‌شود.
2- براساس نظر کارشناسی غالب، در مسأله زلزله تهران، مهمترین خسارت کشته شدن شمار زیادی از شهروندان و در مرحله بعد خسارات وارده به منابع سرمایه‌ای و مالی است. خسارات مذکور به ترتیب درجه اهمیت آنها می‌باشد. در حالی که کلیات پیشنهادات ارائه شده به نحوی است که یا به مدیریت بحران نظر دارد یا فعالیت‌هایی را مطرح می‌سازد که نقش آنها در کاستن از خسارات اصلی روشن نیست. اگر چه همه آنها فعالیت‌هایی مفید شناخته می‌شوند، لکن برنامه‌ریزی، فعالیت به دست آوردن حداکثر دستاوردها از حداقل امکانات است.
3- آنچه در پیشنهادات دستگاه‌ها یا پیش‌نویس آیین نامه اجرایی ماده 44 برنامه سوم توسعه آمده است، علاوه بر تعیین وظایف خاص برای دستگاه‌ها، حداکثر به توصیه‌های غیرالزام‌آور برای دستگاه‌ها منتهی شده است. برخورد غیرسیستماتیک با برنامه‌ریزی مدیریت بحران زلزله باعث گردیده تا طرح فعالیت‌های متنوع تحت عنوان اقدامات مقابله کننده با بحران بی‌نیاز از ضمانت اجرایی قلمداد شود.
4- گروهی از فعالیت‌های عنوان شده دارای شرایطی هستند که با تمهیدات قانونی یا مدیریتی و فعال ساختن وظایف و ظرفیت‌های موجود قابل تأمین هستند. مقاوم‌سازی در ساخت و سازهای جدید، که توجه عمده‌ای را به خود جلب نموده، از این گروه است. فقدان ضمانت‌های اجرایی برنامه مدیریت بحران و دیدگاه جزئی‌نگر مانع رسیدگی به ضعف‌های موجود در این زمینه و حل آن است.
5- در پیشنهاد مدیریت واحد زلزله در تهران، دو اصل عمده مورد غفلت واقع شده و در نتیجه مرجع رسیدگی کننده به بحران دارای دو ویژگی است که کارایی آن را به شدت تضعیف می‌کند:
- سازمان حجیم و بزرگ با مشارکت نمایندگان زیادی از دستگاه‌های مختلف.
- ابهام در جایگاه قانونی مرجع اصلی مدیریت بحران و توصیه‌ای بودن مصوبات آن به جای الزام‌آور بودن.
دو مشکل یاد شده در پیشنهادات عملیات زمان بحران کم‌تر محسوس است.
برنامه‌ریزی
از آغاز قرن بیستم میلادی و در پی شکل‌گیری نظریه‌های نوین در علوم انسانی با اتکا به رویکردهای کل‌نگرانه دنیای شرق به هستی، تئوری سیستم‌ها مطرح و برنامه‌ریزی‌های پس از خود را تحت تأثیر قرار داد. مفهوم اساسی از سیستم که مورد تأیید همگان می‌باشد عبارت از موجودیتی است که متشکل از عناصری مرتبط و متعامل است و این ارتباط و تعامل به سیستم نوعی تمامیت و کلیت می‌بخشد (فرشاد، 1362، 43). شیوه‌های مختلف برنامه‌ریزی در نگاه کل‌نگر، به سیستم به عنوان بستر برنامه می‌نگرد و روش‌های خود را متناسب با منطق درونی آن سامان می‌دهد. از جمله روش‌های برآمده از نگاه کل‌نگر برنامه‌ریزی استراتژیک برای یک سیستم است.
برنامه‌ریزی استراتژیک شیوه‌ای است نظام یافته جهت اخذ تصمیمات و اجرای فعالیت‌ها در خصوص شکل‌دهی و رهنمود یک سیستم، کارکرد و علل آن که وجوه افتراق آن با سایر روش‌های برنامه‌ریزی را به شرح زیر می‌توان برشمرد:
- گردآوری گزینشی اطلاعات
- تعیین اهداف و تحلیل هدفمند داده‌ها
- مشارکت تصمیم‌سازان
- تبیین و ارزیابی گزینه‌ها
- بررسی نتایج تصمیمات
- تأکید بر اجرای موفقیت‌آمیز برنامه
برنامه‌ریزی استراتژیک شیوه‌ای افزون بر برنامه‌ریزی‌های سطوح دیگر است و جایگزین آنها نمی‌باشد.
ویژگی‌های قابل توجه آن عبارت است از:
- کلان‌نگر بودن و اشتغال به راهبردهای سطح اول که معمولاً ماهیت فعالیتی ندارند.
- طراحی راهبردها به نحوی که به طور همزمان نیازهای چندبخش را در گیرد.
- واگذاری طراحی سطوح پایین‌تر برنامه به سایر گروه‌های ذینفع.
- خلاصه بودن، قابل فهم بودن و پرهیز از پیچیدگی‌های رایج برنامه‌ریزی‌ها.
مجموعه اقداماتی که بحران زلزله را مدیریت می‌کند در حقیقت سیستمی را می‌سازد که اجزای آن در عین استقلال، با یکدیگر پیوند وثیق داشته و هدف واحدی را تعقیب می‌نمایند. از این رو لازم است تا در برنامه‌ریزی و مدیریت برنامه استراتژیک تعریف روشنی از زلزله متصور داده شود و اقدامات پیشنهادی ناظر به رفع خسارات آن باشد.
مدل کلی فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک برای مدیریت بحران زلزله تهران به شرح ذیل پیشنهاد می‌گردد:
نوسازی بافت‌های فرسوده در نواحی جنوبی شهر تهران اقدام اصلی برنامه استراتژیک است. این اقدام بایستی برنامه‌های آتی و فعالیت‌های جاری دستگاه‌های ذیربط مانند نظام بانکی، وزارت مسکن و شهرسازی، شهرداری تهران، سازمان‌های آب، برق، گاز و سایر دستگاه‌های مسئول را به نحو مؤثر و در دوره زمانی معین تحت تأثیرات خود قرار دهد.
راهبردها و استراتژی
بررسی اجمالی مسایل مربوط به مدیریت بحران زلزله در تهران از اولویت اقدامات دوره پیشگیری حکایت می‌کند. مسایل دوره پیشگیری برخلاف مشکلات دوره بحران با شرح وظایف جاری سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی به شدت آمیخته است. از این رو هر اقدام مؤثر در این زمینه موجب تداخل وظایف گشته و تنش‌زا خواهد بود. چنانچه اهمیت اقدامات این دوره به درستی درک نشود. مشکلات ناشی از پرداختن به آنها یا دشواری انجامشان موجب فراموش شدن فعالیت‌های مؤثر پیشگیرانه خواهد شد. در عین حال بزرگی اقدامات مربوط به این زمینه و گستردگی فعالیت‌های آن در میان تعداد زیادی از دستگاه‌های اجرایی و دشواری هماهنگی مؤثر میان آنها ارزش راهبردهای اصلی در مدیریت بحران را به نحوی که برنامه‌های سطوح پایین‌تر دستگاه‌ها را از خود متأثر سازد افزون می‌سازد.
برنامه‌ریزی دو گانه با هدف تأمین نیازهای مدیریت بحران در عین تطبیق با وظایف قانونی دستگاه‌ها شرط لازم تحقق عملیات اصلی دوره پیشگیری است. تدوین سازوکارهای قانونی که فرمانده بحران زلزله را دوره پیشگیری قادر به صدو دستور در سایر حوزه‌های دولتی و حکومتی نماید پدیده‌ای است که در جامعه ما سابقه ندارد، لکن پرداختن به آن و یافتن راه حل مقدور و ممکن امری اجتناب‌ناپذیر است.
براساس تعریفی که از مسأله تهران ارائه گردید و با تأکید بر اهمیت اقدامات پیشگیرانه و با عنایت به نابسامانی مدیریت بحران زلزله در تهران و تمرکز توجهات نهادهای مسئول بر اقدامات دوره بحران، نکات ذیل به عنوان نتایج اساسی مطالعه با هدف کلی تبدیل بلیه به حادثه طبیعی به دست می‌آید:
1- برنامه مدیریت بحران زلزله در شهر تهران یک برنامه استراتژیک تلقی شود.
2- برنامه‌های جاری دستگاه‌های ذیربط باید متأثر از اهداف استراتژیک آن باشد.
3- مدیریت برنامه استراتژیک باید متمرکز و دارای اختیارات الزام‌آور باشد.
4- اجرای برنامه استراتژیک، فرابخشی و با مشارکت دستگاه‌های مختلف است.
5- در طراحی اقدامات مدیریت بحران سهم اصلی بر عهده اقدامات دوره پیشگیری است که زلزله را از بحران به حادثه طبیعی بدل می‌سازد.
6- نوسازی بافت‌های فرسوده در نواحی جنوبی شهر تهران اقدام اصلی برنامه استراتژیک است. این اقدام بایستی برنامه‌های آتی و فعالیت‌های جاری دستگاه‌های ذیربط مانند نظام بانکی، وزارت مسکن و شهرسازی، شهرداری تهران، سازمان‌های آب، برق، گاز و سایر دستگاه‌های مسئول را به نحو مؤثر و در دوره زمانی معین تحت تأثیرات خود قرار دهد.
7- برنامه‌ریزی برای مقاوم‌سازی شبکه‌های زیرساختی با تخصیص اعتبارات هدفمند توسط دولت و دستگاه‌های عمومی در دوره زمانی معین صورت پذیرد.
8- اصلاح ساختار فضایی شهر تهران با توجه به نواحی بحرانی در موقع زلزله طی برنامه موازی در دستور کار شهرداری و وزارت مسکن قرار گیرد. این امر به عنوان یک راهبرد استراتژیک بایستی در تهیه طرح پایه تهران مدنظر قرار گیرد. طراحی فضاهای باز شهری و ایجاد شبکه امن معابر که عملیات زمان بحران (پناه‌جویی شهروندان و امدادرسانی) را تسهیل نماید از جمله فعالیت‌های این زمینه است.
دکتر سیدامیر منصوری ـ استادیار گروه معماری دانشکده هنرهای زیبا در دانشگاه تهران برگرفته از نشریه پیام ساختمان و تأسیسات، شماره 51، صفحات 26و27. |
|
قبل، بهنگام و پس از وقوع سیل در برابر هجوم سیل چه کنیم |
|
سیل یکی از شایعترین خطرات در تمام دنیاست که می تواند محلی باشد و تنها روی محله های همجوار اثر بگذارد، و یا خیلی بزرگ باشد و تمام بستر یک رودخانه را فراگیرد و استان های متعددی را درگیر نماید. |
سیل ها شبیه هم نیستند؛ برخی به آهستگی ایجاد می شود و گاه چندین روز طول می کشد، اما سیل ناگهانی، خیلی سریع و در عرض چند دقیقه رخ می دهد بدون اینکه اثری از بارندگی واضح مشاهده شود. سیل ناگهانی حجم عظیمی از آب خروشان است که با خود صخره ها، گل ولای، و زباله ها را می برد و بیشتر چیزها را در مسیر خود جاروب می کند. سیل بدون بارندگی در بیرون از یک رودخانه رخ می دهد، مانند هنگامی که یک سد سوراخ شده باشد و البته این نوع سیل نیز می تواند مخرب باشد. هنگامی که یک سد می شکند، می تواند سیلی شبیه به یک سیل ناگهانی ایجاد نماید.
هرکجا زندگی می کنید باید از خطر بروز سیل-آگاه باشید، بخصوص اگر در یک منطقه در سطح پایین، نزدیک آب یا رودخانه منشعب از یک سد زندگی می کنید. حتی یک جویبار کوچک، کاریز، نهر، آب زیرزمینی بستر خشک جویبار یا زمین های پست که به نظر بی-خطر می آید ممکن است دچار سیل شود. در واقع همه شهرها مستعد بروز سیل است.
اقدامات پیش از بروز سیل
برای آمادگی هنگام بروز سیل باید:
1- از ساختن خانه در بستر سیل بپرهیزند مگر اینکه سطح خانه را بالا ببرید و آن را مقاوم و محکم بسازید.
2- اگر مشعل، آب گرم کن و یا وسایل برقی در معرض سیل قرار دارند، آنها را در جایی بالاتر از سطح موجود قرار دهید.
3- برای جلوگیری از بالاآمدن آب فاضلاب به داخل منازل، «دریچه های کنترل فاضلاب تعبیه کنید.
4- برای جلوگیری از ورود آب سیل به داخل خانه، در مسیر آن سد (خاکریز، دیوار ضد سیل) بسازید.
5- دیوارهای زیرزمین را با عاشق های ضد آب بپوشانید تا جلوی نفوذ آب و آسیب های بعدی گرفته شود.
اقدامات هنگام بروز سیل
اگر در منطقه شما احتمال بروز سیل وجود دارد، باید:
الف- برای کسب آگاهی بیشتر به پیام های رادیو و تلویزیون گوش کنید.
ب) اگر احتمال سیل ناگهانی وجود دارد، خیلی سریع به یک منطقه مرتفع بروید و منتظر پیام و دستور نمائید.
ج- بخاطر داشته باشید جویبارها، کانال های فاضلاب، تنگه ها و مانند این ها نیز می توانند ناگهان دچار سیل شوند و سیل های ناگهانی در این منطقه ممکن است حتی بدون اخطارهای معمول همچون ابرهای باران زا و یا باران های سنگین رخ بدهد.
اگر باید برای خارج شدن از محل آماده شوید:
1- از امنیت خانه اطمینان حاصل کنید و اگر زمان دارید، وسایل حیاط را به درون خانه بیاورید و وسایل ضروری و حیاتی را به طبقه بالاتر ببرید.
2- کلید اصلی برق را خاموش کنید و شیر اصلی گاز و آب را ببندید و وسایل برقی را از پریز بیرون بکشید. اگر دستتان خیس است یا درون آب ایستاده اید، به وسایل برقی دست نزنید.
اما اگر باید خانه را ترک کنید، نکات زیرا را بخاطر داشته باشید:
الف- در آب در حال حرکت، راه نروید چرا که 15 سانتیمتر آب در حال حرکت ممکن است باعث زمین افتادن شما شود و اگر مجبور هستید در آب راه بروید، از مسیری بروید که آب حرکت نمی کند. برای اینکه از استحکام زمین جلوی پای خود مطمئن شوید از یک تکه چوب دستی استفاده کنید.
ب- در منطقه سیل زده، رانندگی نکنید. اگر سیل اطراف خودروی شما را فراگرفته است، خودرو را رها کنید و به یک منطقه مرتفع بروید وگرنه جریان سیل شما و خودرویتان را خیلی سریع جارو می کند و با خود می برد.
البته نکات زیر را برای رانندگی در شرایط سیل بخاطر بسپارید:
1- در بیشتر خودروها ارتفاع پانزده سانتیمتر آب می تواند به کف خودرو برسد و کنترل آن را مختل کند یا حتی باعث توقف حرکت خودرو شود.
2- سی سانتیمتر آب، بیشتر خودروها را شناور می کند.
3- شصت سانتیمتر آب در حال حرکت، می تواند بیشتر خودروها را با خود ببرد.
اقدامات پس از بروز سیل
راهنمای زیر برای زمان پس از وقوع سیل است:
1- به گزارش اخبار محلی توجه کنید تا از سالم بودن آب آشامیدنی مطمئن شوید.
2- از آب سیل دور شوید؛ این آب ممکن است با روغن، گازوییل، یا فاضلاب آلوده شده یا در تماس با خطوط نیروی زیرزمینی، جریان برق پیدا کرده باشد.
3- از آب در حال حرکت فاصله بگیرید.
4- به مناطقی که سیلال عقب نشینی کرده است توجه کنید، زیرا خیابان ها و جاده ها ممکن است بخاطر جریان سیل ضعیف شده باشد و در اثر وزن خودرو فرو برود.
5- از خطوط فشار قوی که آویزان شده است دوری کرده و این مسئله را به شرکت برق گزارش دهید.
6- زمانی به خانه بازگردید که مسئولان وضعیت را امن بدانند.
7- از ساختمان هایی که اطرافش را آب احاطه کرده است، دور شوید.
8- در ورود به منزل نهایت احتیاط را بکنید؛ ممکن است پی ها آسیب دیده باشد ولی در ابتدا خرابی دیده نشود و ظاهر خانه سالم به نظر بیاید.
9- اگر مخزن توالت، کاسه توالت، تصفیه خانه و تأسیساتی مانند آن آسیب دیده است در صورت امکان آن را تعمیر کنید. سیستم های زهکشی در صورت آسیب دیدن سلامیت و بهداشت را به مخاطره می اندازد.
10- هرچه که خیس و مرطوب شده است را تمیز و ضدعفونی کنید زیرا گل و لای باقی مانده از آب سیل، حاوی مواد شیمیایی و فاضلابی است.
برگرفته از روزنامه کیهان |
|
جالب بود